Βασιλεύ Κωνσταντίνος στο Ρεπορτάζ χωρίς Σύνορα.

Τέως Βασιλιάς Κωνσταντίνος

Για πείτε μου, ήταν μεγάλη υπόθεση οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1960;

Νομίζω όλοι οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι μεγάλη υπόθεση.  Αλλά είναι πολύ μεγάλη υπόθεση για έναν αθλητή να συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Και για εμάς ήταν μια εμπειρία πολύ καλή.

Και πως ήταν, ήταν δύσκολη η κατάκτηση του μεταλλίου;

Κοιτάξτε να δείτε, η ιστιοπλοΐα είναι ένα δύσκολο άθλημα. Τρέχουμε 7 κούρσες, μια κούρσα την ημέρα. Και έχεις 3 μέρες ρεπό. Η ένταση είναι κολοσσιαία και η ένταση αυξάνεται όταν αισθάνεσαι ότι πας καλά. Και φτάνοντας προς το τέλος, είδαμε ότι είχαμε μια ευκαιρία. Εμείς όταν πήγαμε στους Ολυμπιακούς δεν περιμέναμε παραπάνω από 6^η θέση. 

Λέγαμε ότι αν πιάσουμε μια 6^η θέση θα είναι πολύ καλό για τον τόπο μας και για την Ελλάδα. Δεν περιμέναμε ότι θα πηγαίναμε τόσο γρήγορα. Και μέχρι να το καταλάβουν και οι αντίπαλοι ήταν αργά πλέον για να μας πιάσουν. Παρόλο που στην τελευταία κούρσα παιζόταν το μετάλλιο αλλά όταν κερδίσαμε αισθανόμασταν μια μεγάλη ικανοποίηση διότι φέραμε στην Ελλάδα μια μεγάλη νίκη μετά από σχεδόν 50 χρόνια. 

Ο Τσικλητήρας είχε πάρει το χρυσό μετάλλιο στο άλμα εις μήκος  το 1913 στη Στοκχόλμη και βεβαίως ο Λούης του 1896 στην Αθήνα. Από τότε δεν είχαμε χρυσό μετάλλιο. Μετά είχαμε άλλο χρυσό μετάλλιο το 1980 στη Μόσχα. Και στην Ελλάδα έγινε μεγάλη φασαρία, είχε πάρα πολύ κόσμο όταν γυρίσαμε. Ο Οδυσσέας Σαχτζόγλου, ο Γιώργος Ζαΐμης και εγώ αισθανθήκαμε ότι πραγματικά κάτι προσφέραμε.

Πηγαίνοντας λίγο αργότερα στο χρόνο, το 1962 είναι οι γάμοι της Σοφίας, της πριγκίπισσας. Και εκεί η Αριστερά βγάζει αυτό το περίφημο σύνθημα «προίκα για την παιδεία και όχι για τη Σοφία». Πως το προσλαμβάνετε εσείς αυτό;

Έχουν περάσει τόσα χρόνια που δεν θυμάμαι τις λεπτομέρειες.  Αλλά θυμάμαι ότι υπήρχε μεγάλη συμμετοχή του κόσμου στο γάμο αυτό. Ήταν ο Χουάν Κάρλος πολύ συμπαθής, η Σοφία ήταν πολύ συμπαθητική. Και δεν θυμάμαι να υπήρχε ένταση σε αυτό το γάμο, ήταν μια πολύ ευτυχισμένη στιγμή, ήρθαν πάρα πολλοί από όλη την Ευρώπη Βασιλιάδες, Πρίγκιπες κλπ. Ήταν μια προβολή της Ελλάδος και ήταν μια ευχάριστη συγκυρία.
 

Δε σας πείραξε δηλαδή, δεν πείραξε το παλάτι αυτή η αντιπαράθεση που ξεκίνησε κυρίως η Αριστερά;

Όχι, δεν νομίζω.

Το 1963 έχουμε τη δολοφονία του Λαμπράκη και την παραίτηση του Καραμανλή. Η παραίτηση αυτή γίνεται με αφορμή το ταξίδι στο Λονδίνο. Ήταν δικαιολογημένες οι αντιδράσεις του Καραμανλή τότε;

Νομίζω ότι η παραίτηση του Καραμανλή δεν είχε άμεση σχέση με τη δολοφονία του Λαμπράκη. Είχε σχέση με μια επίθεση που είχε γίνει στην Αγγλία, στο Λονδίνο στη μητέρα μου στο δρόμο. Και δημιουργήθηκε κάποια ένταση αλλά η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου στην Αγγλία ζήτησαν συγνώμη και ο Πρωθυπουργός και ο Υπουργός στη Βουλή των Κοινοτήτων, ζήτησαν συγνώμη από την Ελλάδα. Οπότε ο πατέρας μου θεώρησε ότι το επεισόδιο τελείωσε και ότι έπρεπε να γίνει το ταξίδι. Και ο Πρωθυπουργός σκεφτόταν και επέμενε ότι θα ήταν καλύτερο να το αναβάλουμε. 

Θυμάμαι στη συζήτηση που έγινε, του λέει μα τι θα γίνει αν αρχίσουν και πετάνε ντομάτες; Του λέει ο πατέρας μου θα σκύψω. Αλλά του είπε του Πρωθυπουργού ότι κοίταξε να δεις, δεν νομίζω ότι μπορεί και εγώ ως αρχηγός του κράτους και εσύ ως Πρωθυπουργός να εξαρτώμεθα από ορισμένες διαδηλώσεις, ενέργειες που κάνουν σε ξένα κράτη ή στο αν θα προχωρήσει η Ελλάδα σε μια εξωτερική πολιτική. Και θεώρησε ότι άπαξ η αγγλική Κυβέρνηση ζήτησε συγνώμη το επεισόδιο έληξε.  Και επέμενε ο Πρωθυπουργός, θυμάμαι εκείνη τη στιγμή μάλιστα εγώ έκανα μια ανόητη μάλλον εισήγηση στην οποία δεν συμφωνούσε ο πατέρας μου. Και αυτή ήταν να πάω στο Λονδίνο με μια επιστολή προς τη Βασίλισσα της Αγγλίας από τον Βασιλέα Παύλο εξηγώντας τους λόγους γιατί ο Πρωθυπουργός ήθελε να αναβληθεί.

           

Μόλις το είπα αυτό, ο Πρωθυπουργός είπε μπράβο υψηλότατε είναι πολύ καλή λύση. Και ο πατέρας μου, μου είπε πάψε εσύ, εγώ πιστεύω ότι αυτό πρέπει να γίνει διότι δεν νομίζω ότι μπορούμε να αναβάλουμε ένα τέτοιο ταξίδι, είναι πολύ σημαντικό για τη χώρα μας. Μετά με πήρε ο κος Ράλλης στο τηλέφωνο, τότε ήταν Υπουργός Προεδρίας κυβερνήσεως, δεν θυμάμαι ακριβώς τι Υπουργείο είχε, και με ρώτησε μετά από μια - δυο μέρες είστε ακόμη εδώ στην Αθήνα; Λέω που θέλετε να είμαι κύριε Υπουργέ; Να, μας είπε ο Πρωθυπουργός ότι συνεφώνησε ο Βασιλεύς να μην πάει στο Λονδίνο. Λέω απεναντίας, του είπε ότι θα πάει και δεν έχει συμφωνήσει. Και θεώρησε τότε ο Πρωθυπουργός ότι έπρεπε να παραιτηθεί.  Έτσι έγιναν τα πράγματα τότε όσον αφορά το ταξίδι.

Νομίζω ότι πίσω στο υπόβαθρο υπήρχε μια δυσαρέσκεια του Καραμανλή ότι ο θρόνος κατά κάποιο τρόπο εκείνη την εποχή ευνοούσε την άνοδο της Ένωσης Κέντρου.

Αυτό δεν μπορώ να σας απαντήσω εγώ, δεν ξέρω τι σκεφτόταν ο Πρωθυπουργός όσον αφορά αυτό το θέμα. Αλλά θυμάμαι ότι είχε κατηγορηθεί ο Βασιλέας Παύλος για ευνοιοκρατία όταν έδωσε την εντολή στον κ. Καραμανλή και τον έκανε Πρωθυπουργό το 1956. Αλλά ο πατέρας μου δεν το έβλεπε από αυτή την πλευρά. Έβλεπε ότι εφόσον ο λαός ψηφίζει μια Κυβέρνηση, αυτή είναι η Κυβέρνηση του τόπου. Δεν έχει σημασία εάν μένει πολύ χρονικό διάστημα ή όχι. Αυτό εναπόκειται στον ελληνικό λαό.

Το 1955 ήταν η…

Το 1955 με συγχωρείτε, με το θάνατο του Παπάγου.

Είχατε καλές σχέσεις τότε, εννοώ ως παλάτι γιατί εσείς ακόμα ήσασταν διάδοχος.

Είχε καλές σχέσεις, υπήρχε μια ένταση η οποία προέρχεται από αυτό το ταξίδι. Υπήρχε και ένταση στη χώρα με την απαράδεκτη δολοφονία του Λαμπράκη. Αλλά αλλιώς σε προσωπική βάση ήταν πολύ καλές οι σχέσεις. Του φάνηκε περίεργο του πατέρα μου ότι επέμενε ο Πρωθυπουργός να παραιτηθεί για ένα τέτοιο θέμα, αλλά εν πάσει περιπτώσει αυτά έγιναν.

Όταν το 1964 πεθαίνει ο πατέρας σας, εκεί τι υποθήκη σας δίνει για τον τρόπο που πρέπει κανείς να βασιλεύει;

Η υποθήκη που μου άφησε είναι και δεν μπορώ να σας το πω τώρα διότι είναι ο λόγος που μου έβγαλε όταν ενηλικιώθηκα και έγινα αξιωματικός. Αν δεν το έχετε στα αρχεία σας πολύ ευχαρίστως να σας το δώσω. Αλλά μέσα εκεί, σε όλο αυτό τον λόγο αν τον διαβάσετε μου δίνει αν θέλετε τις οδηγίες του, τις ευλογίες του, πως έβλεπε το μέλλον όταν αυτός πλέον φύγει από τη ζωή. Όταν τον έχασα είπε δυο κουβέντες, ότι ευχαριστώ το λαό και τον αποχαιρετώ.

Η βασική ιδέα ποια ήταν της υποθήκης αυτής;

Πρέπει να διαβάσετε το όλο κείμενο, ήταν κυρίως σε ένα σημείο θυμάμαι που λέει, είναι πολύ προτιμότερο να υποφέρει ο Βασιλέας παρά ο λαός. Είναι μακρύ και πρέπει, εκτός αν θέλετε να σας το διαβάσω μπορώ να το κάνω πολύ ευχαρίστως.

Δεν ήταν πολύ δύσκολο το βάρος για εσάς τόσο νέος;

Βέβαια, πολύ. Ήταν μεγάλο το βάρος. Δεν ήταν μόνον το βάρος ότι θα αναλάμβανα αυτή την πολύ υπεύθυνη θέση ως αρχηγός του ελληνικού κράτους. Αλλά εγώ είχα μια φιλοδοξία ότι θα κάνω μια οικογένεια, θα ζήσω με τη γυναίκα μου πολλά χρόνια, ο πατέρας μου θα ζούσε, ήθελα να πάω να δουλέψω με την ελληνική αντιπροσωπεία στα Ηνωμένα Έθνη, ήθελα επίσης να πάω να κάνω ορισμένα μεταπτυχιακά στο πανεπιστήμιο στην Αμερική. 

Ήθελα να ζω εδώ, να βοηθάω τον πατέρα μου. Ήθελα να κάνω μια τέτοια ζωή. Που να ξέρω εγώ ότι από τη μια στιγμή στην άλλη, ακόμη δεν είχα κλείσει τα 24, ότι θα χάσω τον πατέρα μου, μεγάλη υπόθεση. Και ότι θα γίνω αρχηγός του ελληνικού κράτους. 

           

Αυτό ήταν ένα μεγάλο σοκ αν θέλετε. Με βοήθησε πάρα πολύ το γεγονός ότι ο ΠρωθΥπουργός της Ελλάδας ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη κατανόηση και δημιουργήθηκε αυτό το πνεύμα, ξέρετε, νομίζω αυθόρμητα, το έχω πει πολλές φορές, παππού ΠρωθΥπουργό και εγγονός Βασιλιάς. Και οι σχέσεις μας ήταν πάρα πολύ καλές.

           

Θυμάμαι, ήρθε μια μέρα και μου λέει, ξέρετε όταν έχασα εγώ τον πατέρα μου και του τηλεφώνησα μου λέει πρέπει να ορκιστείτε μέσα σε δύο ώρες και έγινε η ορκωμοσία στα ανάκτορα Αθηνών. Αλλά η κανονική ορκωμοσία γίνεται ενώπιον της Βουλής. Και μια μέρα μου λέει ότι έχουμε ένα μεγάλο πρόβλημα, ο νομοθέτης δεν έχει προβλέψει στο σύνταγμα ότι τι θα γίνει εάν γίνουν εκλογές, οριστεί η νέα Κυβέρνηση αλλά δεν έχει συγκληθεί Βουλή και πεθαίνει ο Βασιλεύς. Ποιος θα συγκαλέσει τη Βουλή, διότι εσείς υποτίθεται δεν έχετε ορκιστεί στη Βουλή. Και εκεί του λέω τι θα γίνει; Μου λέει θα βάλω τους συνταγματολόγους να το λύσουν, μην ανησυχείτε. 

Και μετά από μερικές μέρες έρχεται και μου λέει δεν βρήκαμε λύση. Του λέω κύριε Πρωθυπουργέ δεν πρέπει να προχωρήσει το κράτος; Πως θα γίνει αυτό; Μου λέει σκέφτομαι και εγώ, εσείς έχετε καμία ιδέα; Το λέω μήπως θα μπορούσα εγώ να υπογράψω ένα διάταγμα εις το οποίο να ορίζω σε εσάς το δικαίωμα να συγκαλέσετε τη Βουλή, να ανοίξει η Βουλή αλλά να μην κάνει καμία διαδικασία απλώς τότε να έρθω εγώ μέσα και να ορκιστώ κανονικά. Μου λέει τι τους θέλω τους συνταγματολόγους κλπ., αυτή είναι η λύση και έτσι το έκαμε.

Είχατε καλές σχέσεις.

Πάρα πολύ καλές, ναι. Και παρόλο που έγινε μετά, αν θέλετε, η διαφωνία που είχαμε το 1965 οι σχέσεις παρέμειναν καλές. Και είχαμε ειδωθεί και πολλές φορές μετά. Ήταν ένας μεγάλος άνθρωπος και στην ηλικία αλλά και ως άνθρωπος.

Πως αρχίζουν και χαλάνε αυτές οι σχέσεις σε πολιτικό επίπεδο;

Είναι δύσκολο να το προσδιορίσει κανείς. Βεβαίως το έχω σκεφτεί πολλές φορές γιατί έγινε αυτό. Όχι μόνο το έχω σκεφτεί αλλά το έχουμε συζητήσει και με τον ΠρωθΥπουργό. Του είπα μια μέρα, είχε έρθει και είχε φάει με τη Βασίλισσα και με εμένα στα ανάκτορα, Φεβρουάριο του 1965, και του λέω ξέρετε κύριε Πρωθυπουργέ φοβάμαι ότι θα θέλουν ορισμένοι άνθρωποι να έρθουμε σε διαφωνία ή να τσακωθούμε κλπ.

           

Υπάρχει τρόπος εάν είναι κάτι το οποίο σας ενοχλεί στο περιβάλλον μου να με πάρετε ένα τηλέφωνο αμέσως να μου το πείτε και να μου δώσετε το δικαίωμα αν έχω εγώ καμιά απορία να σας πάρω τηλέφωνο ούτως ώστε οι δυο μας να λύσουμε μια ενδεχόμενη κρίση μεταξύ μας, χωρίς να γίνει τεράστιο πρόβλημα;

           

Και τότε μου είπε αυτό το πάρα πολύ ωραίο, άκουσε Βασιλέα, διαφωνία Βασιλέως και Δεξιάς δεν είναι παρά μία ενδοοικογενειακή υπόθεση. Διαφωνία Βασιλέως και δημοκρατικής παρατάξεως τραγωδία του έθνους. Μια μικρή υπερβολή αν θέλετε, αλλά κατάλαβε. Και αυτός αντελήφθη τι έλεγα. 

           

Μάλιστα στο ίδιο γεύμα αυτό, του λέω κύριε Πρωθυπουργέ, εγώ βλέπω την Ελλάδα ως ένας νέος άνθρωπος, θέλω να κάνουμε νέα πράγματα στην Ελλάδα και εσείς ως πολιτικός με τεράστια πείρα έχετε κερδίσει τις εκλογές με ένα 53% και πάνω, ήσαστε εκτός εξουσίας για πολλά χρόνια, 12 χρόνια περίπου, γιατί δεν κάνουμε κάτι τελείως καινούργιο; 

Και μου λέει, τι εννοείτε; Λέω γιατί δεν μπορούμε να νομιμοποιήσουμε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος; Και ξαφνιάστηκε, με κοίταξε για λίγο και μου λέει, δεν μπορεί να γίνει αυτό. Λέω το σέβομαι, αλλά γιατί; Μου λέει θα χάσω ψήφους από την Αριστερά αν το κάνω αυτό. Και δεύτερον μου λέει, τι θα κάνω με όλους αυτούς που έχουν πάει πίσω από το παραπέτασμα;

           

Καλά λέω, δεν χρειάζεται να το κάνουμε αύριο το πρωί αλλά θα γίνει σιγά-σιγά και θα αφομοιωθούν μέσα στη κοινωνία κλπ. Μου λέει εγώ δεν θα το κάνω αυτό, εντάξει λέω το σέβομαι, δεν υπάρχει θέμα.  Αλλά υπήρχε μια ατμόσφαιρα η οποία ήταν πάρα πολύ καλή μεταξύ μας.

Εσείς ήσασταν υπέρ της νομιμοποίησης του Κομμουνιστικού Κόμματος;

Ήμουν υπέρ της νομιμοποίησης του Κομμουνιστικού Κόμματος διότι η ιδέα μου ήταν, εφόσον η Ελλάς ήταν μια δημοκρατική χώρα, μπαίνουμε τώρα σε μια νέα εποχή ποιο ο λόγο να κρυβόμαστε; Γιατί να φανεί στη κάλπη το τι δύναμη έχει το κάθε κόμμα. Δεν υπήρχε λόγος πλέον, ο εμφύλιος είχε τελειώσει.  Λοιπόν, τι λόγος υπήρχε να υπάρχει αυτό το θέμα;

Ναι, αλλά στο διάγγελμά σας το 1966 βγάλατε έναν πολύ ακραίο αντικομουνιστικό λόγο που λέγατε ότι είναι μίασμα..

Μα ξέρετε, όλοι μας κάνουμε μεγάλα λάθη. Και αυτό ήταν από τις ανοησίες αλλά συμβαίνουν αυτά. 

Ήσασταν επηρεασμένος από κάποια γεγονότα;

Ήταν λάθος. Κοιτάξτε να δείτε, λόγω του ότι ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως έλεγε ότι υπάρχει κομμουνιστικός κίνδυνος, ο κ. Κανελλόπουλος στο Συμβούλιο του Στέμματος είπε ξεκάθαρα ότι είναι οπλισμένοι οι κομμουνιστές κλπ. Ξέρετε, δημιουργήθηκε μια ατμόσφαιρα τότε και παρασύρθηκα και είπαμε αυτή την κουβέντα.

Τώρα, αρχίζει και ξεκινάει η διαφωνία με τον Γεώργιο Παπανδρέου γύρω από το θέμα του Υπουργείου Αμύνης.

Ναι, δεν ξεκινάει μια διαφωνία. Η διαφωνία έγινε εκείνη τη στιγμή αν θέλετε. Ήταν αρκετά απλό, αλλά διερωτάται κανένας και θα έρθω σε αυτό εν συνεχεία γιατί ήταν ανάγκη να φτάσουμε στην κρίση; Το θέμα ήταν το εξής. Κατηγορήθηκε καλώς ή κακώς ο υιός του και τότε Υπουργός αναπληρωτής Συντονισμού, ότι ήταν ανακατεμένος σε μια συνωμοσία στο στρατό. Δεν εξετάζω αν ήταν ή δεν ήταν.  Δεν ήταν δικό μου θέμα αυτό. 

Το πρόβλημά μου ήταν ότι ο Πρωθυπουργός ήθελε να αναλάβει υπεύθυνο Υπουργείο το οποίο κάνει, ήθελε να γίνει Υπουργός Εθνικής Αμύνης την ώρα που το Υπουργείο θα έκανε αυτή την ανάκριση. Του λέω, κύριε Πρωθυπουργέ γιατί δεν κάνουμε το εξής; Βάλτε εσείς όποιο όνομα θέλετε, δεν με ενδιαφέρει, ούτε θέλω να ξέρω, σε ένα διάταγμα και να αναλάβετε το Υπουργείο αυτό μόλις τελειώσει η δίκη. Αλλά να μην είστε ως πατέρας υπεύθυνος στο Υπουργείο το οποίο κάνει την έρευνα. 

Μου λέει, ή με εμπιστεύεστε ως Πρωθυπουργό οπότε πρέπει να με εμπιστεύεστε και ως Υπουργό.  Μα του λέω προς Θεού, δεν είναι θέμα εμπιστοσύνης. Είναι θέμα αν είναι σωστό ο πατέρας να αναλαμβάνει υπεύθυνα το Υπουργείο το οποίο κάνει ανάκριση κλπ.

Είδα ότι επέμενε και το αντιλαμβάνομαι, αλλά του λέω τότε υπάρχει και ένα άλλο ενδεχόμενο αν συμφωνείτε. Μου λέει τι; Γιατί δεν μεταθέτουμε τώρα αυτή τη στιγμή να δώσετε εντολή να φύγει από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης όλη αυτή η διαδικασία της ανακρίσεως; Και να μετατεθεί εις το Υπουργείο Δικαιοσύνης; Εάν συμφωνήσετε σε αυτό εγώ δεν έχω καμία αντίρρηση να αναλάβετε τώρα αμέσως το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης.

Ε, εκεί τον είδα και δεν ήξερε πώς να ξεφύγει από αυτό. Διότι αντελήφθη ότι ήταν μια σωστή διέξοδος.  Αλλά μετά από λίγο κατάλαβα ότι επέμενε και μου λέει επιμένω επ αυτού και του λέω και εγώ αυτό δεν μπορώ να το δεχτώ. Μου λέει τότε υπό αυτάς τα συνθήκας θα υποβάλω την παραίτησή μου. Του λέω τότε εγώ θα αναγκαστώ να την δεχθώ κύριε Πρωθυπουργέ αλλά είναι κρίμα, γιατί νομίζω ότι θα μπορούσε να βγούμε από αυτή τη λύση.

Να σας πω κάτι εδώ πέρα. Πέρασαν τα χρόνια, έγιναν οι δυο εντάσεις αλλά σκέφτομαι καμιά φορά.  Ήταν τόσο μεγάλη ανάγκη ο Καραμανλής να υποβάλει παραίτηση εκείνη την εποχή για ένα ταξίδι στο Λονδίνο; Ήταν τόσο μεγάλη ανάγκη ο Παπανδρέου να υποβάλει παραίτηση πάνω σε ένα τέτοιο θέμα;  Ήταν τόσο ανάγκη να μπούμε σε αυτές τις μεγάλες κρίσεις; Δεν το ξέρω, ο ιστορικός θα το κρίνει.

Οι δικές σας ευθύνες πάνω σε αυτό;

Είναι οι ευθύνες του ότι επέμενα επί ενός θέματος ηθικής τάξεως το οποίο ενδεχομένως, θα μου πεις γιατί το έκανες. Έτσι το πίστευα, ότι δεν έπρεπε να γίνει.

Αλλά φαίνεται ότι από ένα σημείο και πέρα είχατε πειστεί ότι πρέπει να παραιτηθεί.

Ο Πρωθυπουργός; Ναι, αμέσως. 

Όχι, εσείς ήσασταν έτοιμος να δεχθείτε την παραίτηση.

Ναι, αφού μου είπε ότι θα παραιτηθεί επ αυτού για αυτό έγινε και η συζήτηση.

Μάλιστα στην στιχομυθία που γίνεται σύμφωνα με τα πρακτικά, σας λέει ότι θα στείλω αύριο την

επιστολή…

Όχι, δεν υπήρχαν πρακτικά. Ήμαστε οι δυο μας μέσα στο δωμάτιο. Του είπα εκείνη τη στιγμή, τότε θα πρέπει να προβώ, εφόσον παραιτείστε τώρα ασχέτως αν μου στείλετε την παραίτηση αύριο γραπτώς, εγώ θα πρέπει να προχωρήσω στις ενέργειές μου. Και μου λέει το αντιλαμβάνομαι απολύτως αυτό.

Και μετά από λίγο καλέσατε το Νόβα. Άρα;

Κάλεσα τον Πρόεδρο της Βουλής και τον ρώτησα αν θα δεχθεί να γίνει Πρωθυπουργός της Ελλάδος.

Δεν υπήρχε καμιά προ συνεννόηση με το Νόβα για αυτό το θέμα; 

Έπρεπε να πάρω τον επόμενο αρχαιότερο αν θα δεχόταν γιατί θα μπορούσε να μου πει δεν δέχομαι, οπότε τελείωνε η υπόθεση εκεί. Μπορούσα να πάω στην αντιπολίτευση αλλά δεν έγινε αυτό.

Όμως οι επιστολές αυτές οι οποίες είναι αρκετά σκληρές…

Λάθος, μα το έχω πει πολλές φορές ότι ήταν από τα λάθη. Δόξα τω Θεώ άνθρωπος είμαι έκανα λάθη.

Ένας από τους συντάκτες ήταν ο Κόκκας;

Δεν το ξέρω αυτό. Εγώ ξέρω ότι συνεργάστηκα με τον Χοϊδά επ αυτού. Μετά εκ των υστέρων ακούω ότι είχε συμμετοχή και σε αυτό ο Κόκκας. Τώρα από εκεί και πέρα αυτό είναι, δεν μου το είπε εμένα ο ίδιος ο Κόκκας ότι συνεργάστηκε.

Έμμεσες επαφές με τους πολιτικούς του κέντρου που εκ των υστέρων αποστάτησαν, πήγαν δηλαδή με τις κυβερνήσεις εκτός Παπανδρέου είχατε πριν εσείς; 

Ο κ. Κωστόπουλος, ο Τούμπας εκλήθησαν αμέσως από εμένα εάν θα δεχόντουσαν να μπουν στην Κυβέρνηση, είπαν ναι. Ο Μητσοτάκης ο οποίος είπε ότι θα πάει να συζητήσει με τον Παπανδρέου. Και μετά ήρθαν μερικοί άλλοι, δεν θυμάμαι πόσοι ήταν τώρα. Πρέπει να σας πω την αλήθεια, δεν θυμάμαι ακριβώς πόσοι μπήκαν στην πρώτη Κυβέρνηση. Αλλά πρώτα μπήκε ο Κωστόπουλος και ο ναύαρχος Τούμπας. 

Αυτά γίνονται μετά την παραίτηση λέτε.

Ναι, ακριβώς μετά από 2, 3 ώρες. 

Αλλά λέω πριν την παραίτηση είχατε σχηματίσει μια εικόνα ότι…

Βέβαια, είχα εικόνα ότι σε όλη αυτή την κρίση όσον αφορά το θέμα της ανακρίσεως υπήρχε μεγάλη ένταση και διαφωνούσαν πολλοί μέσα στην Κυβέρνηση. Αυτό το ήξερα, ήταν ξεκάθαρο αυτό. Λοιπόν, εγώ ήξερα ότι εάν υπήρχε αυτή η κρίση θα έπρεπε να απευθυνθώ σε αυτούς και αυτοί θα δεχόντουσαν ή δεν θα δεχόντουσαν να μπουν στην Κυβέρνηση.

Για τον ΑΣΠΙΔΑ πως μάθατε εσείς;

Α, δεν θυμάμαι. Από τις εφημερίδες, δεν θυμάμαι. Νομίζω ότι ξεκίνησε από τον στρατηγό το Γρίβα από την Κύπρο. Από εκεί ξεκίνησε, μου έστελνε και πολλές επιστολές, μου έλεγε για αυτή την υπόθεση. Και κυρίως από τις εφημερίδες ξεκίνησε όλο αυτό.

Έχω συζητήσει με τον τότε Υπουργό Άμυνας, τον κ. Παπακωνσταντίνου ο οποίος μου λέει ότι σας είχε επισκεφτεί μια φορά.

Μα νομίζω πολλές φορές διότι ήταν Υπουργός.

Ναι, σε μια συγκεκριμένη συζήτηση, συζητάτε το θέμα των μεταθέσεων των αξιωματικών, τους οποίους εσείς δεν θέλετε να μετατεθούν. Και σας λέει ότι δεν είναι δικοί σας, το θυμάστε καθόλου;

Όχι δεν το θυμάμαι. Που να το θυμάμαι τώρα. Ξέρετε, βλέπετε τόσους ανθρώπους, δεν μπορείς να θυμάσαι κάθε κουβέντα. Για να είμαι σίγουρος του τι λέτε, ισχυρίζεται ότι μου είπε ότι δεν είναι δικοί μου αξιωματικοί μερικοί που θα μεταθέσει ο ίδιος αλλά είναι δικοί του δηλαδή; Δεν κατάλαβα.

Ακριβώς. Λέει ότι συζητήθηκε το θέμα κάποιων μεταθέσεων αξιωματικών και του είπατε εσείς ότι δεν θέλετε να γίνουν αυτές οι μεταθέσεις και σας είπε ότι δεν είναι δικοί σας άνθρωποι αυτοί.

Δεν το θυμάμαι αυτό και αμφιβάλλω αλλά τι να σας πω, δεν το θυμάμαι.

Μπαίνω στο σκέλος τώρα της συνωμοσίας για το πραξικόπημα. Υπήρχε ο ΙΔΕΑ από παλιότερα, αυτό ήταν σε γνώση του παλατιού και πριν ακόμα…

Βεβαίως ήταν εν γνώσει του. Κοιτάξτε να δείτε, τώρα οι τηλεθεατές σας που μας κοιτάνε φαντάζομαι ότι μεγάλη πλειοψηφία δεν έχει ιδέα για τα θέματα που υπήρχαν τότε. Και πρέπει να σας πω ούτε και εγώ ξέρω τις λεπτομέρειες. Γιατί αυτή η οργάνωση ΙΔΕΑ ήταν όταν εγώ ήμουν παιδάκι.

           

Ο Βασιλέας Παύλος το ήξερε και θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Μια μέρα ήμουν παρών σε αυτή τη συζήτηση, ο Πρωθυπουργός επέμενε να γίνει αρχηγός του επιτελείου ο στρατηγός ο Καρδαμάκης ο οποίος ήταν αρκετά νεότερος και ήταν μπροστά του πολλοί άλλοι στρατηγοί οι οποίοι ήταν πολύ καλύτεροι, κυρίως ο διοικητής του 3^ου σώματος στρατού ο Παπαθανασιάδης. 

           

Δεν δεχόταν ο Καραμανλής τον Παπαθανασιάδη διότι θεωρούσε ότι ήταν δημοκρατικών τάσεων, ότι ήταν της φιλελευθέρας παρατάξεως του Παπανδρέου κλπ. Και θυμάμαι του έλεγε ο πατέρας μου, μα τι ενδιαφέρει τι πιστεύει πολιτικά ο καθένας; Ποιος είναι ο καλύτερος στρατηγός, αυτό θέλουμε. Ο άνθρωπος που θέλεις να βάλεις εσύ εκεί πέρα, πρώτον δεν είναι ούτε του πεζικού, ούτε του πυροβολικού, συνήθως αυτές οι 3, είναι του Μηχανικού. Δεύτερον, είναι μέλος αυτής της παλιάς οργανώσεως του ΙΔΕΑ που είχαν κάνει ήδη ένα κίνημα, ψευτοκίνημα βασικά, στο Πεντάγωνο επί ημερών Παπάγου που το σταμάτησε ο Παπάγος.

           

Όχι, επέμενε. Μου έκανε εντύπωση δηλαδή πόσο επέμενε ο Καραμανλής να μπει ο Καρδαμάκης. Στο τέλος υπεχώρησε ο πατέρας μου δεν μπορούσε να κάνει τίποτα άλλο. Χωρίς να το ξέρει ο Βασιλέας Παύλος ούτε εγώ, γιατί δεν τα ξέραμε αυτά τα πράγματα, ο Καρδαμάκης άρχισε και μάζευε όλους αυτούς τους αξιωματικούς οι οποίοι είχαν σχέση με το ΙΔΕΑ που μετά από πολλά χρόνια έκαναν το κίνημα. Και ήρθαν, πιάσανε όλα τα πόστα στην Αθήνα.

           

Η ίδια περίπτωση περίπου έγινε μετά από πολλά χρόνια όταν ο Παπανδρέου ήταν Πρωθυπουργός και εγώ είχα πλέον γίνει Βασιλεύς. Και θυμάμαι την ημέρα που έφτασαν στην Ελλάδα τα καινούργια αεροσκάφη τα F 104 και είχαμε πάει σε μια τελετή κάτω στο Ελληνικό. Και μετά από την τελετή είχαμε ακρόαση για να συζητήσουμε το ποιος θεωρούσε ο Πρωθυπουργός ότι έπρεπε να γίνει αρχηγός του επιτελείου.

           

Και μου έλεγε ότι ήθελε να διαλέξει ένα όνομα, τώρα δεν θυμάμαι, και ήταν 5^ος ή 6^ος στη σειρά.  Και του λέω, κύριε Πρωθυπουργέ έχοντας υπόψη το ότι είσαστε εκτός εξουσίας τόσα χρόνια και τώρα αναλάβατε αυτή τη θέση και πρώτη ενέργεια που θα κάνετε στον στρατό είναι να βάλετε έναν αξιωματικό αρχηγό του στρατού, ο οποίος είναι 6^ος ή 7^ος στη σειρά.

Και έχετε μπροστά σας τον πρώτο ο οποίος είναι κατά παρασάγγας καλύτερος από επιτελικό μυαλό και σας συνιστώ ενθέρμως να βάλετε αυτόν διότι η Ελλάς έχει αμυντικά σχέδια τα οποία είναι με μέτωπο προς το βορρά. Ο κίνδυνος αυτή τη στιγμή δεν έρχεται από εκεί, ο κίνδυνος έρχεται από ανατολάς και πρέπει να αναδιοργανωθούν όλα τα σχέδια τα επιτελικά και σας παροτρύνω να διαλέξετε αυτόν.

           

Μου λέει, αν διαλέξω τον Γεννηματά θα υποστώ μεγάλη πίεση από τη δική μου πλευρά διότι θεωρείτο ότι ήταν ανακατεμένος στη βία και νοθεία κλπ. Του λέω αυτή είναι η εκτίμηση που κάνω και αυτό σας συνιστώ να κάνετε. Δέχθηκε την εισήγησή μου εν αντιθέσει με τον Καραμανλή που δεν δέχτηκε του Βασιλέως Παύλου. 

Πράγματι του έκαναν κολοσσιαία επίθεση, αλλά ο Παπανδρέου ο Γεώργιος είχε έναν ανδρισμό επάνω του. Μετά από 3 μήνες, δεν θυμάμαι πόσο ακριβώς, ήρθε σε ακρόαση στα ανάκτορα μόνο για ένα θέμα. Να με ευχαριστήσει ότι επέμενα να μπει ο Γεννηματάς. Μου λέει δεν έχω δει τέτοιο επιτελικό μυαλό και πραγματικά άλλαξε όλο το σχέδιο.

           

Που να ξέρει τώρα ο Παπανδρέου και εγώ ότι η πρώτη ενέργεια του Γεννηματά όταν ανέβηκε πάνω στο επιτελείο είναι να μάθει που είναι ο Παπαδόπουλος, που είναι ο Μακαρέζος, που είναι ο Πατακός, που είναι ο Λαδάς, που είναι ο Ιωαννίδης, που είναι όλοι αυτοί. Και τους σκόρπισε όλους. Αυτά τα έμαθα όταν έφυγα στην εξορία.

           

Και μετά από ένα χρονικό διάστημα, όταν ήρθε η Κυβέρνηση του Στεφανόπουλου, ζήτησαν να φύγει ο Γεννηματάς. Έφεραν τον Σπαντιδάκη ο οποίος τους ξανά μάζεψε. Και τα επόμενα είναι ιστορικά γεγονότα. 

Εσείς βρήκατε καθόλου γνώση αυτών των αξιωματικών, Παπαδόπουλου, δεν τους ξέρατε καν ούτε κατά όνομα;

Όχι, πρώτη φορά που άκουσα το όνομα Παπαδόπουλος ήταν, δεν ξέρω αν θυμάστε αυτή την ιστορία με το σαμποτάζ που έκαναν οι κομμουνιστές στη βενζίνη, ένα σύνταγμα στη βόρειο Ελλάδα. Γιατί φαντάζομαι αυτοί που μας ακούν δεν τα ξέρουν αυτά. Και είχε μεγάλη ένταση ότι οι κομμουνιστές πάνε και κάνουν σαμποτάζ κλπ.

           

Λοιπόν, ήρθε στο γραφείο μου τότε ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης, ο κ. Γαρουφαλιάς. Τον ρώτησα τι είναι αυτή η υπόθεση. Τίποτα. Του λέω τι τίποτα, εδώ χαλάει ο κόσμος. Όλες οι εφημερίδες με αυτό ασχολούνται. Μα δεν υπάρχουν κομμουνιστές να κάνουν σαμποτάζ μου λέει. Αυτό το σαμποτάζ το έκανε ο διοικητής. Λέω τι, ο διοικητής είναι κομμουνιστής και αυτός; Όχι μου λέει, είναι ακριβώς το αντίθετο. Είναι ένας εξτρεμιστής αξιωματικός. Λέω πως λέγεται; Γεώργιος Παπαδόπουλος. Και τότε ήταν η πρώτη φορά που άκουσα το όνομα Γεώργιος Παπαδόπουλος.

           

Και μου λέει αυτός έβαλε ζάχαρη για να δημιουργήσει θέματα. Του λέω αυτά είναι απερίγραπτα.  Προφανώς θα κάνετε ανάκριση και θα επιβληθούν κυρώσεις. Αστειεύεστε μου λέει; Δεν γίνονται αυτά.  Του λέω γιατί; Μου λέει διότι ο πατέρας του είναι φίλος του Πρωθυπουργού και δεν με αφήνει να κάνω αυτή την ενέργεια. Λέω μνήσθητί μου Κύριε. Πόσο θα άλλαζε η ιστορία εάν, τώρα αυτή την ιστορία την απεκάλυψα ενώ ήταν γνωστή ενδεχομένως, αλλά την απεκάλυψα σε ένα συνάδελφό σας ο οποίος πήγε και ρώτησε τον Μανουσάκη. Ο οποίος ήταν γραμματεύς του… και επιβεβαίωσε την ιστορία.

Ναι, είναι γνωστό πλέον ότι…

Αλλά μέχρι τότε δεν ήξερε κανένας ότι είχα δει τον Γαρουφαλιά και μου είχε πει όλη αυτή την…

Όταν αποτυγχάνουν οι διάφορες κυβερνήσεις δίνετε εντολή και στον Τσιριμώκο, ο οποίος ήταν και προερχόμενος από το ΕΑΜ.  Αυτό…

Μα, κοιτάξτε να δείτε. Στο ΕΑΜ είχαν πάει πάρα πολλοί άνθρωποι οι οποίοι πήγαιναν στο ΕΑΜ διότι ήθελαν να πολεμήσουν εναντίον των Γερμανών. Μετά άλλαξαν όλα αυτά. Ο Τσιριμώκος ήταν μεγάλη φυσιογνωμία.

Ήθελα να προχωρήσουμε λίγο τη συζήτηση. Γίνονται κάποιες απόπειρες μετά να βρεθεί κάποια λύση.  Αντιλαμβάνεσθε ότι υπάρχει κάποιο αδιέξοδο και εσείς εκείνη την εποχή. Και υπάρχει μια συνάντηση στο δημαρχείο της Πάτρας το Νοέμβριο του 1966 που συναντάτε τον Κανελλόπουλο και του λέτε να συναντηθεί με τον Παπανδρέου.

Το διάβασα κάπου και αυτό και νομίζω έτσι έγινε. Δεν θυμάμαι τις λεπτομέρειες. Νομίζω ότι ζήτησα από τον Δήμαρχο να με αφήσει για λίγο με τον κ. Κανελλόπουλο για να τον πείσω να συναντηθεί με τον κ. Παπανδρέου.

           

Κοιτάξτε να δείτε, εδώ είχαμε μπει σε αρκετά μεγάλη ένταση στην Ελλάδα. Και επειδή εγώ πάντα διατηρούσα καλές σχέσεις και με τον κ. Κανελλόπουλο και με τον κ. Παπανδρέου θεώρησα ότι πρέπει να βρεθεί κάποια διέξοδος, κάποια λύση για να πάμε σε εκλογές. Δεν ήταν εύκολο όμως. 

           

Πρώτον, έπρεπε να δω εάν υπήρχε έδαφος μεταξύ συνεννοήσεως. Δηλαδή, θα θέλανε να συναντηθούν; Θα ήθελαν να βρουν μια λύση; Και διαπίστωσα ότι ναι το θέλανε. Οπότε έστειλα τον Μπίτσιο να αρχίσει τις συζητήσεις και κυρίως πρώτα με τον Παπανδρέου.

Όταν είδα ότι ο Παπανδρέου πραγματικά τον ενδιέφερε πάρα πολύ αυτό, μου έθεσε έναν όρο αμέσως. Ότι εάν προχωρήσουμε σε αυτό δεν πρέπει να το μάθει κανένας. Αυτό πραγματικά είναι ένα από τα μυστήρια. Διότι δεν ξέρω αν ξέρετε ότι υπάρχει η περίφημη αυτή British Intelligence Service και έλεγαν ότι σε δύο χώρες δεν χρειάζεται να υπάρχουν intelligence service.

           

H μία είναι στην Ιαπωνία δεν θα μάθεις τίποτα και μια στην Ελλάδα που δεν είναι κανένα μυστικό. Λοιπόν, αυτό διατηρήθηκε ως μυστικό. Δεν το έμαθε κανένας. Και απεκαλύφθη μόνον όταν έγιναν οι δίκες των συνταγματαρχών και το απεκάλυψε ο Κανελλόπουλος. Εμένα βεβαίως με συνέφερε όπως συνέφερε και τον κ. Κανελλόπουλο να βγουν αυτά. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να είναι κρυφό. Αλλά εφόσον ο Παπανδρέου επέμενε ότι έπρεπε να μην το ξέρει κανένας το σεβαστήκαμε και το κρατήσαμε μυστικό.

           

Έγιναν κατ ιδίαν οι διαπραγματεύσεις και ζήτησα από τον Κανελλόπουλο να συναντηθεί με τον Παπανδρέου και τα βρήκανε. Και αρχίσανε συζητάγανε και πετάγεται και ο Μπίτσιος ήταν παρών, δεν θυμάμαι όλες τις λεπτομέρειες, αλλά φτάσανε σε ένα συγκεκριμένο χαρτί.

           

Έπρεπε τότε να έρθουν να με βρουν στο Τατόι, έπρεπε εγώ εκείνη τη στιγμή να αδειάσω το Τατόι από όλο τον κόσμο για να μην τους δει κανένας. Για να μην καταλάβουν ότι υπάρχει αυτή η συνεννόηση. Και ήταν και ο Παπανδρέου και ο Κανελλόπουλος και ο Μπίτσιος στο γραφείο μου στο Τατόι και κάναμε την τελική συζήτηση.

           

Τώρα, πρέπει να καταλάβετε ότι ήταν τόσο λεπτομερής αυτή η συζήτηση που η συμφωνία των δύο ηγετών ήταν για κάθε Υπουργό, για κάθε υφΥπουργό, για κάθε γενικό γραμματέα. Θυμάμαι που γύρισα στον Παπανδρέου και του λέω, εφόσον συμφωνείτε ότι ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος θα είναι ο Γιάννης Παρασκευόπουλος ο διοικητής της Εθνικής τραπέζης αφού ο κ. Κανελλόπουλος άρει τη εμπιστοσύνη από την Κυβέρνηση, και του αναθέσω την εντολή, όλο αυτό το συμβόλαιο αν θέλετε, αυτή η συμφωνία, εξαρτάται ότι θα τηρηθούν όλες οι διατάξεις.

           

Αν μου πει τώρα ο Παρασκευόπουλος μα εγώ θέλω αυτόν Υπουργό και αυτόν Υπουργό, τι θα κάνω εγώ; Α, μου λέει αυτό είναι δικό σας πρόβλημα. Αν θέλετε να διατηρηθεί η Βουλή αυτό είναι δικό σας πρόβλημα. Λέω, ευχαριστώ πολύ. Και πραγματικά ήταν αρκετά δύσκολο να πω στον Παρασκευόπουλο χωρίς να του αποκαλύψω ότι έχει γίνει αυτή η συμφωνία ότι έπρεπε όλοι όσοι είναι στον κατάλογο ότι έχει συμφωνήσει Παπανδρέου και Κανελλόπουλος πρέπει να γίνει.

           

Τον ρώτησα σε μια στιγμή μπροστά τον Κανελλόπουλο, εάν θεωρεί ότι αυτή η συμφωνία θα διατηρηθεί. Διότι του είπα ότι αν πράγματι αυτή η συμφωνία διατηρηθεί, η Ελλάς βγήκε από το αδιέξοδο. Μπαίνουμε πλέον σε μια ομαλότητα, μπαίνουμε σε μια κατάσταση που ο ελληνικός λαός θα αποφασίσει το μέλλον, θα μπούμε σε εκλογές και θα μπούμε σε μια ύφεση. Αντιλαμβάνομαι την ερώτησή σας. Εγώ είμαι ο αρχηγός του κόμματος, εγώ αποφασίζω. Λέω εντάξει, απλώς ήθελα να ρωτήσω.

           

Αλλά απεδείχθη στο τέλος ότι δυστυχώς αυτή η συμφωνία δεν διατηρήθηκε. Και έπεσε η Κυβέρνηση του Παρασκευόπουλου και μπήκαμε σε μια κρίση. Και τώρα αυτό που σας περιγράφω ήταν η τελευταία φορά που είδα τον Γεώργιο Παπανδρέου και εκείνη την ημέρα είδα όλους τους πολιτικούς αρχηγούς. Πρώτον τον Παπανδρέου, δεύτερο τον Κανελλόπουλο, τρίτο τον Στεφανόπουλο, τέταρτο τον Πρόεδρο της Ε.Δ.Α. τον κ. Πασαλίδη και πέμπτον τον κ. Μαρκεζίνη. 

           

Είπα σε όλους τους συνομιλητές μου ότι θα κρατήσω σημειώσεις για όλες τις  λύσεις που θα μου προτείνουν. Και αν δω ότι υπάρχει μια από αυτές τις λύσεις που συμφωνούν οι περισσότεροι ή όλοι, τότε θα προχωρήσουμε σε αυτή τη λύση. Το δέχτηκαν όλοι και αρχίζοντας με τον Γεώργιο Παπανδρέου μου εισηγήθηκε, θυμάμαι, η πρώτη λύση που προτείνω είναι να μου δώσετε την εντολή.  Είναι η πρώτη λύση. Δεν το συνιστώ. Η δεύτερη είναι να δώσετε την εντολή στον κ. Κανελλόπουλο, δεν δύνασθε εφόσον δεν την δώσατε σε εμένα. Η τρίτη λύση είναι να κάνετε υπηρεσιακή Κυβέρνηση, δεν θα πετύχει διότι ήδη έπεσε. Και η τέταρτη λύση είναι να κάνουμε οικουμενική. 

           

Και μετά, αφού χαριτολογήσαμε για λίγο γιατί ήταν πάντοτε ευχάριστη η συζήτηση με το γέρο, μου λέει σε μια στιγμή Βασιλεύ πρόσεχε τη χούντα. Του λέω, Πρόεδρε ποια είναι αυτή η χούντα τελικά;  Βλέπω στην εφημερίδα τελικά, η χούντα. Προσέξτε λέει τη χούντα. Λέω, μήπως ξέρετε κάτι και δεν μου το λέτε;  Και χαμογέλασε. Του είπα ένα - δυο άλλα πράγματα που δεν χρειάζεται να τα πούμε. Και έφυγε και τον αποχαιρέτησα.

Μετά ήρθε ο Κανελλόπουλος, μου είπε διάφορες λύσεις και την οικουμενική. Ήρθε ο Πασαλίδης, ο Στεφανόπουλος το ίδιο, μετά ήρθε ο Πασαλίδης. Ο οποίος μάλιστα είχε και μια πολύ ψιλή φωνή. Ο Πασαλίδης όπως θα γνωρίζετε από την ιστορία ήταν και στην Κυβέρνηση των Μενσεβίκων στη Ρωσία, μια μεγάλη προσωπικότητα.

Και μου λέει μια λύση υπάρχει Βασιλιά. Λέω ποια είναι η λύση; Μου λέει, η οικουμενική. Του λέω Πρόεδρε, εγώ οικουμενική δεν κάνω. Μου λέει γιατί; Λέω αν κάνω οικουμενική και έρθετε όλοι μέσα εδώ στο ανάκτορο για να συμφωνήσουμε θα τσακωθείτε, θα γίνετε μαλλιά κουβάρια και θα γίνουμε ρεζίλι.

           

Ρε παιδί μου, εγώ σε ήξερα για έξυπνο και τώρα είσαι κουτός. Του λέω γιατί με βρίζεις Πρόεδρε; Μου λέει άκουσε εδώ, είναι απλά τα πράγματα. Φώναξέ μας να κάνουμε οικουμενική. Δεχόμαστε; Θα ανεβείς εσύ. Δεν δεχόμαστε; Εσύ πάλι θα ανεβείς και θα γίνουμε εμείς ρεζίλι. Σηκώθηκα επάνω, λέω, η καλύτερη συμβουλή που έχω πάρει μέχρι σήμερα. 

Και βγήκαμε έξω, ήταν ο μόνος τον οποίο συνόδευσα γιατί δεν μπορούσε να περπατήσει άνετα και χαριτολογώντας του λέω, στηρίξου πάνω στο Βασιλιά σου και θα πάνε όλα καλά. Και πήγε και το είπε στους Δημοσιογράφους βγαίνοντας έξω. Και μου λέει, άντε πάμε γιατί περνάει η ώρα και περιμένει ο σατανάς. Λέω, πως το είπατε αυτό; Μου λέει δεν ξέρεις ποιος είναι ο σατανάς; Όχι, του λέω, δεν ξέρω, ποιος είναι; Μου λέει ο Μαρκεζίνης.

           

Και περίμενε ο κ. Μαρκεζίνης στο γραφειάκι μέσα και του λέω, κύριε Πρόεδρε των Προοδευτικών έχετε υπόψη σας πως σας αποκαλεί ο Πρόεδρος της Ε.Δ.Α.; Μου λέει, το ξέρω, το ξέρω, σατανά με λέει. Το ήξερε από πριν.

           

Εν πάσει περιπτώσει, όλοι είχαν διάφορες λύσεις αλλά όλοι είχαν εισηγηθεί την οικουμενική. Όταν τελείωσαν οι ακροάσεις ζήτησα από τον κ. Μπίτσιο αν μπορούσε να πάρει τηλέφωνο τον Πρόεδρο της Ενώσεως Κέντρου και εγώ άκουγα τη συζήτηση από το άλλο τηλέφωνο. Και του λέει ο Παπανδρέου, τι είπες κ. Μπίτσιο;  Οικουμενική; Δεν μπορώ οικουμενική. Και έκλεισε το τηλέφωνο.

           

Του λέω κύριε Μπίτσιο δεν το είπες καλά. Ξανά πάρε τον, ξανά πες του, συμφωνήσατε σήμερα το πρωί ότι θα δεχθείτε όποια λύση συμφωνούν όλοι και η μόνη λύση που συμφωνούν όλοι είναι η οικουμενική. Του το είπατε σήμερα το πρωί. Και θα ήθελε ο Βασιλεύ στις 6 η ώρα να μαζευτείτε για να κάνουμε Κυβέρνηση, να πάμε σε εκλογές να τελειώνουμε.

           

Τον ξαναπαίρνει και του λέει, άκουσε κύριε Μπίτσιο. Άλλο το τι είπα στον Βασιλέα σήμερα το πρωί και άλλο τι μπορώ να κάνω σήμερα το βράδυ. Οικουμενική δεν μπορώ. Προφανώς πήγαν και τον μετέπεισαν, δεν ξέρω. Έχω ακούσει πολλά. Αλλά το θέμα είναι ότι εκεί μπήκαμε στην τραγωδία. Διότι εάν είχε δεχθεί την οικουμενική Κυβέρνηση την οποία δέχθηκαν οι Αριστεροί, δέχθηκαν οι Προοδευτικοί, δέχτηκε το συντηρητικό κόμμα, η Ελλάς θα πήγαινε στις εκλογές με οικουμενική Κυβέρνηση και θα ήμασταν σε άλλη κατάσταση. Τότε έδωσα την εντολή στον κ. Κανελλόπουλο και τα υπόλοιπα τα ξέρετε.

Ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε πρόσφατα ότι σας επισκέφτηκε μετά την πτώση της Κυβέρνησης Παρασκευοπούλου…

Τι έκανε;

Σας επισκέφτηκε, είχατε μια συνάντηση μετά την πτώση της Κυβέρνησης Παρασκευοπούλου και εκεί σας έθεσε το θέμα κάποιας δικτατορίας ή ότι πείτε μας επιτέλους τι θα γίνει; Γιατί φαινόταν καθαρά ότι κέρδιζε η Ένωση Κέντρου, από τη στιγμή που το σύστημα το εκλογικό δεν είχε αλλάξει και ήταν ενισχυμένο εκεί, η Ένωση Κέντρου θα κέρδιζε τις εκλογές.

Φοβάμαι ότι δεν θυμάται καλά. Εγώ δεν νομίζω καν ότι είδα τον Μητσοτάκη μετά την Κυβέρνηση Κανελλοπούλου. Άπαξ απέτυχε η Κυβέρνηση Παρασκευόπουλου και πήγαμε Κυβέρνηση Κανελλοπούλου, εγώ δεν τον είδα τον Μητσοτάκη. Δεν καταλαβαίνω γιατί το λέει αυτό. Πάντως, εν πάσει περιπτώσει, δεν έγινε αυτό.

Υπάρχει ο Πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών τότε, ο Τάλμποτ, μου είχε πει ότι πριν, στις αρχές του Απριλίου του ΄67 τον βολιδοσκοπήσατε για το ποια θα ήταν η αντίδραση της αμερικανικής Κυβέρνησης στην περίπτωση μιας εκτροπής από το σύνταγμα την οποία θα κάνατε εσείς.

Ο Τάλμποτ σας το είπε αυτό;

Ναι.

Κοιτάξτε να δείτε, εκείνη τη εποχή ξέχασα να σας πω ότι η συντηρητική παράταξη δηλαδή η ΕΡΕ, μου ζήτησε τρεις φορές να κάνω όχι πραξικόπημα, αλλά να εφαρμόσω το άρθρο 91 μου φαίνεται του συντάγματος που αναιρεί ορισμένες διατάξεις περί ελευθερίας κλπ.

           

Βασικά να κάνω στρατιωτικό νόμο και να επιβάλω το στρατιωτικό νόμο. Τρεις φορές. Η πρώτη φορά ήρθε ο κ. Κανελλόπουλος στο γραφείο μου ως αρχηγός της αντιπολιτεύσεως και τόσο πολύ σοκαρίστηκα που πήρα αμέσως τον Πρωθυπουργό τον κ. Στεφανόπουλο και του το είπα. Και του λέω αυτά και αυτά μου εισηγείται. Παναγία μου, μου λέει, δεν το πιστεύω. Και μου το έγραψε κιόλας.

           

Η δεύτερη φορά είναι όταν έστειλα τον Μπίτσιο τον γραμματέα μου και μετέπειτα Υπουργό Εξωτερικών του Καραμανλή στο Παρίσι να του ζητήσει να γυρίσει πλέον στην Ελλάδα διότι αισθανόμουν πλέον ότι δεν υπήρχε όφελος να μείνει στο Παρίσι, έπρεπε να γυρίσει στη Ελλάδα να μπει στη πολιτική και να βγούμε από αυτά τα αδιέξοδα που υπήρχαν.

           

Ο Μπίτσιος επέστρεψε, θυμάμαι πάρα πολύ καλά, ήταν βράδυ και ήταν μάλιστα και η γυναίκα μου παρούσα και μου είπε ο Καραμανλής στέλνει τους χαιρετισμούς του, αλλά μου είπε ότι δεν μπορεί να γυρίσει. Δεν μπορεί να ξαναμπεί στην πολιτική και συνιστά να εφαρμόσετε στρατιωτικό νόμο, να κατεβεί ο στρατός, να άρουν τις διατάξεις του συντάγματος κλπ.

           

Εγώ έμεινα εμβρόντητος. Του λέω κύριε Μπίτσιο με συγχωρείτε, αυτή δεν ήταν η αποστολή σας. Η αποστολή σας ήταν να τον πείσετε να γυρίσει στην Ελλάδα. Τι είναι αυτά που μου εισηγείται; Εγώ δεν πρόκειται να κάνω τέτοιο πράγμα. Μου λέει, αυτά μου είπε να σας πω, αυτά σας λέω. Αυτά εγώ δεν τα δέχομαι.

Τρίτη φορά ήταν όταν πλέον ο κ. Κανελλόπουλος είχε γίνει Πρωθυπουργός και μου ζήτησε ακρόαση να έρθει μαζί με τον Υπουργό Εθνικής Αμύνης τον κ. Παπαληγούρα και τον Υπουργό Ασφαλείας τον κ. Ράλλη. Τους δέχτηκα στο γραφείο του Μπίτσιου, απέναντι από τα ανάκτορα, ήταν απογευματάκι. Και μου ζήτησαν οι δύο υπουργοί το ίδιο πράγμα. Ότι πρέπει να καταργήσουμε τις διατάξεις 91 του συντάγματος, να εφαρμόσω το στρατιωτικό νόμο κλπ.

Τώρα, η δυσκολία μου σε αυτό είναι ότι εδώ πλέον είναι η Κυβέρνηση που μου το ζητάει. Και γυρίζω στον Πρωθυπουργό και του λέω, κύριε Πρωθυπουργέ ακούσατε τι εισηγήσεις μου κάνουν οι δύο υπουργοί. Ποια είναι η θέση σας; Μου λέει, μεγαλειότατε, εγώ αντιτίθεμαι σε αυτές τις λύσεις, παρόλο που μου το είχε προτείνει ο ίδιος μερικούς μήνες πριν, αλλά αυτή τη στιγμή συμφωνώ με τους δύο υπουργούς. Πρέπει να γίνει αυτό και πρέπει να γίνει γρήγορα.

Λέω ευχαριστώ πάρα πολύ για την εισήγησή σας, δεν δέχομαι αυτή τη λύση. Τώρα, ο μόνος τρόπος που μπορώ να σας απαντήσω εκτός του γεγονότος ότι διαφωνώ ριζικά με αυτά που σας λέει ο κ. Τάλμποτ, είναι το εξής. Εδώ όλη η προσπάθεια την οποία έκαναν μετά από την διαφωνία που είχαμε με τον Παπανδρέου και είχαμε φτάσει σε αντίρρηση, καλώς ή κακώς, λάθος έχω κάνει κλπ. Ήταν να βρούμε λύση να πάμε σε εκλογές. 

Κάναμε αυτή τη συμφωνία με τον Παπανδρέου και τον Κανελλόπουλο η οποία κράτησε 3 μήνες δουλειά. Δηλαδή δεν ήταν αστεία πράγματα αυτά, ήταν μεγάλη υπόθεση. Φτάσαμε στο σημείο να πάμε σε διάλυση Βουλής, να πάμε σε εκλογές και μου συζητάνε τώρα οι Αμερικάνοι αυτά τα πράγματα;  Αυτά είναι τελείως ακατανόητα για εμένα. Τώρα, εγώ δεν έχω δώσει ούτε δικαίωμα σε τρίτον να μιλήσει στον Πρέσβη επ αυτού του θέματος. Αυτά μπορώ να σας πω.

Ναι, αλλά δηλαδή ο Τάλμποτ δεν μπορεί να τα έβγαλε αυτά από το μυαλό του.

Δεν αποκλείω να πήγαν και να του είπαν άνθρωποι οι οποίοι ήταν υπέρ αυτών των λύσεων, ότι πως θα το έβλεπαν οι Αμερικάνοι αυτό και να θεώρησε ο Τάλμποτ ότι να μην βάλει όνομα άλλου αλλά να βάλει το όνομα του Βασιλέως. Δεν μπορώ παραπάνω από αυτό να σας πω. Αλλά πάντως εγώ με τον Τάλμποτ δεν έχω κάνει τέτοια συζήτηση.

Ο Τάλμποτ αναφέρει στο τηλεγράφημα ότι…

Ότι ο Βασιλέας μου είπε κλπ., κλπ.

Και ότι πήγε το τηλεγράφημα στην Ουάσιγκτον…

Δεν λέει μόνο αυτό, αλλά λέει και κάτι άλλο. Λέει επίσης ότι όταν μίλησα με τους στρατηγούς εγγυήθηκαν, ακούστε κάτι πράγματα, ότι δεν θα κάνουν πραξικόπημα πριν από τις εκλογές. Αυτά είναι άνω ποταμών. Δηλαδή, πρώτα-πρώτα μην ξεχνάτε ότι η χώρα μας είναι μια ανεξάρτητη δημοκρατική χώρα. Με τα πάνω της και τα κάτω της, αλλά αυτό είναι η Ελλάς. 

           

Είναι δυνατόν να καθόμαστε να κουβεντιάζουμε αυτά τα πράγματα με τους Αμερικάνους; Είναι να σου φύγει το κεφάλι. Αυτά δεν έγιναν, αλλά δεν μπορώ να ευθύνομαι για τα τηλεγραφήματα. Έχω δει πολλά τηλεγραφήματα και δικών μας Πρέσβεων, οι οποίοι στέλνουν πράγματα στη βάση τους τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα αλλά ανεβάζουν τον εαυτό τους.

Λέει ότι ήρθε και σας έδωσε την απάντηση του… τα ξέρετε.

Ναι, ναι, τα ξέρω. Αλλά δεν ξέρω γιατί όλα αυτά τα χρόνια δεν ήρθε να μου το συζητήσει αυτό ο Τάλμποτ. 

Οι Ηνωμένες Πολιτείες βέβαια έπαιζαν μεγάλο ρόλο τότε, είχαν ένα αυξημένο ρόλο.

Ένα φεγγάρι ζήτησε να με δει στην Αγγλία, τώρα μιλάμε αρχές του 1980, ούτε θυμάμαι, στην δεκαετία του 80, ο πρώτος Γραμματεύς τότε της αμερικανικής πρεσβείας. Και με ρώτησε συγκεκριμένα εάν πιστεύω ότι ήταν ο ίδιος ανακατεμένος εις το κίνημα. Του λέω αυτή είναι πολύ παιδαριώδης ερώτηση διότι ή ήσουν και το ξέρεις ή δεν ήσουν, τι μου τα λες εμένα; Σας δίνω το λόγο της τιμής μου, “as a gentleman”, ως κύριος, ότι δεν είχα καμία ανάμειξη ούτε γνώση.

           

Του λέω, με συγχωρείτε πάρα πολύ, οι άνθρωποι που έκαναν το κίνημα ήταν η δεύτερη σειρά της ελληνικής κεντρικής υπηρεσίας πληροφοριών. Μπορείτε να μου δώσετε την ίδια εγγύηση ότι οι άνθρωποι οι δικοί σας, πιο κάτω από εσάς που είχαν σχέση με αυτούς… όχι μου λέει τέτοια εγγύηση δεν μπορώ να σας δώσω. Τότε, τι συζητάμε τώρα; 

Αυτός ήταν ο Άντσους, ο επιτετραμμένος; 

Δεν θυμάμαι το όνομα, Μάρικ. 

Ωραία. Επομένως δεν αποκλείετε ότι μπορεί να είχε…

Δεν το αποκλείω καθόλου. Παίζανε πολύ περίεργα παιχνίδια εκείνη την εποχή. Αλλά σας επαναλαμβάνω ότι ο Βασιλέας Παύλος και εγώ και αυτή ήταν η παρακαταθήκη μου, ότι πρώτον η Ελλάς δεν πρέπει να πάει… Εγώ θυμάμαι όταν ήταν άρρωστος και τον πήγαινα στον Ευαγγελισμό και γινόντουσαν διάφορα κινήματα στην περιοχή, μου λέει πρόσεχε, κάθε φορά που βλέπεις κινήματα στην περιοχή μπορεί να έρθει η ώρα που θα έρθει και στην Ελλάδα. Αν μου λέει, περάσουν τα επόμενα 10 χρόνια, έτσι το είχε προσδιορίσει άρρωστος που ήταν, χωρίς κίνημα τη γλιτώσαμε.

Αλλά πάντως τις ημέρες που έγινε το πραξικόπημα υπάρχει μια αυξημένη πίεση που δέχεστε από την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία να γίνει κάτι γιατί θα κερδίσει η Ένωση Κέντρου και θα βγει ο Αντρέας.

Αυτό είναι από αυτές, δεν μιλάω για εσάς, με συγχωρείτε μην με παρεξηγήσετε, ανόητες κουβέντες ορισμένων συναδέλφων σας και  ορισμένοι άλλοι.

           

Θέλω να ξέρετε το εξής. Θα σας πω ένα παράδειγμα. Όταν έδωσα τον εντολή στον κ. Τσιριμώκο δημιουργήθηκε, για να χρησιμοποιήσω εκφράσεις του τότε Προέδρου του Προοδευτικού Κόμματος του Μαρκεζίνη, ένα τεράστιο σοκ στην Ελλάδα. Διότι έδωσα την εντολή στον κ. Τσιριμώκο. Πάλι μπαίνουμε σε περιπτώσεις το τι θα γινόταν εάν. Και ένα από αυτά είναι ότι ο κ. Μαρκεζίνης δεν έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στον Τσιριμώκο. Εάν έδινε δεν θα γίνονταν πραξικόπημα.

           

Γιατί το λέω αυτό. Διότι αυτό μου το απεκάλυψε ο ίδιος ο Παπαδόπουλος και ο Μακαρέζος κατά την διάρκεια της κρίσεως με την Κύπρο και περιμέναμε την απόφαση και στη κουβέντα μου λέει είπαν αυτή, εάν είχε επιβιώσει στη Βουλή ο Τσιριμώκος δεν επρόκειτο ποτέ να γίνουν, είχαν αποφασίσει. Δείχνει πόσο πίσω είχαν αποφασίσει αυτή τη συνωμοσία.

           

Λοιπόν, ο κ. Τσιριμώκος πήρε την εντολή και την επομένη πήγα νομίζω στη Θεσσαλονίκη για την απονομή των διπλωμάτων στη σχολή πολέμου της Αεροπορίας. Και εκεί ήταν οι αρχηγοί των Ενόπλων Δυνάμεων. Οι οποίοι ήρθαν με έναν ενθουσιασμό, πραγματικό ενθουσιασμό, να μου πουν μπράβο. Και με συγχωρείτε πάρα πολύ, αλλά βγήκα από τα ρούχα μου. Και τους λέω, δεν σας επιτρέπω  να εκφράζεστε για την πολιτική κατάσταση. Δηλαδή ήταν ταμπού, δεν μπορούσαν. Και μου λέει, εν πάσει περιπτώσει συγχαρητήρια κλπ.

           

Θέλω να σας πω ότι η προσπάθεια του πατέρα μου και εμού ήταν οι ένοπλες δυνάμεις να είναι μακριά από την πολιτική. Και όσο μπορούν περισσότερο να μην ανακατεύονται σε οτιδήποτε το οποίο έχει σχέση με την ετυμηγορία του ελληνικού λαού. Γιατί αλλιώς μπαίνουμε στη ζούγκλα. Αυτό που λένε ότι οι στρατηγοί με πίεζαν κλπ., πρόκειται περί μυθεύματος.

Άρα ιδίως ο Σπαντιδάκης είπε ότι εγώ θα πάω να τον δω. Σας είχε ζητήσει ραντεβού τότε;

Βεβαίως. Όχι δεν ζήτησε. Διότι από ότι έμαθα εγώ, αυτά τα έμαθα στην εξορία, αυτοί μαζεύτηκαν από ότι καταλαβαίνω την Πέμπτη το πρωί. Και μάλιστα μου είπαν ότι είχαν ονομάσει τον εαυτό τους η φιστικοπαρέα, τρώγανε φιστίκια δηλαδή. Κάποια γυναίκα τους πρόδωσε, δεν έχει αποκαλυφθεί ποια είναι. Και πήρε το Α2 του επιτελείου και τους είπε ότι τα παιδιά θα κινηθούν σήμερα το βράδυ.

           

Πήγαν αξιωματικοί στον Σπαντιδάκη από ότι ακούω και του είπαν αυτά και αυτά, γιατί δεν κάνουμε ετοιμότητα οπότε δεν μπορεί να κουνηθεί κανένας, τίποτα. Ο Σπαντιδάκης φαίνεται το είπε στον Παττακό και ο Παττακός πήγε και τους το είπε και εκεί, ο Παττακός πάντα έλεγε ότι αυτός έκανε το κίνημα, δεν τον πίστευα. Εκεί ο Παπαδόπουλος δείλιασε. Και απεφάσισαν να μην κάνουν τίποτα. Και ο Παττακός είπε εγώ βγαίνω στις 12 και όποιος θέλει ας έρθει.

           

Ταυτοχρόνως εκείνο το πρωί, υπήρχε μια σύσκεψη ρουτίνας των στρατηγών. Ο Σπαντιδάκης φαίνεται κράτησε πίσω αυτούς τους στρατηγούς που εμπιστευόταν. Και εκεί του είπαν ότι πρέπει να γίνει κίνημα, ότι μου λένε δεν μπορώ εγώ να τα εξακριβώσω γιατί δεν ρώτησα κανέναν μετά, και να πάτε να πείτε στον Βασιλέα. Και τους απήντησε ότι εγώ δεν μπορώ να πάω στον Βασιλέα γιατί θα πάω στη Κρήτη και θα πάω το Σάββατο.        

           

Φαίνεται ότι ο Ζωιτάκης, ο μετέπειτα Αντιβασιλεύς που τον έκαναν, πήγε και το σφύριξε στη συνωμοσία. Αυτοί μόλις είδαν ότι πράγματι θα επρόκειτο ο αρχηγός του επιτελείου με την υποστήριξη των στρατηγών να έρθει να με δει εμένα για να μου πει, αποφάσισαν να το κάνουν εκείνοι. Διότι σου λέει τώρα ο Βασιλέας δυο πράγματα θα κάνει ή θα δεχθεί, οπότε αν δεχθεί ο Βασιλέας αυτή την υπόθεση τότε γίνεται μια κίνηση των ενόπλων δυνάμεων με μια πειθαρχία αν θέλετε, με μια ιεραρχία.  Εάν δεν δεχθεί θα αρχίσουν οι συλλήψεις. Και θα πάει στην Κυβέρνηση και θα πουν…, λοιπόν αποφάσισαν να το κάνουν εκείνο το βράδυ. Τραγικά πράγματα αλλά αυτή είναι η πραγματικότης.

Και εκείνο το βράδυ εσείς το μαθαίνετε…

Εγώ το έμαθα διότι το βράδυ κοιτάγαμε σινεμά και θυμάμαι μάλιστα η μεγάλη μου αδελφή επειδή η μάνα μου και η μικρή αδελφή δεν τους άρεσε το φιλμ και έφυγαν, μου λέει φεύγω και εγώ. Κάτσε λέω γιατί εσύ φεύγεις αύριο το πρωί έτσι και αλλιώς, να τα πούμε λίγο. Και έβαλα ένα άλλο έργο. Και μου λέει ότι θα μείνω μόνο με την προϋπόθεση ότι θα με πας στο σπίτι της μητέρας. Λέω εντάξει παιδί μου θα σε πάω, δεν υπάρχει θέμα. 

           

Βεβαίως όταν τελείωσε το φιλμ είχε φτάσει περίπου 1 και τέταρτο, το κίνημα είχε ξεκινήσει. Και της λέω κοίταξε να δεις, εγώ αύριο το πρωί πρέπει να πάω στη δουλειά κλπ., άσε με τώρα μην με κουβαλάς να σε πάω κάτω τώρα στο Ψυχικό με το αμάξι, να ανεβαίνω πάλι κλπ., άσε με λέω. Μου τα έψαλε κλπ. 

           

Και τύχη δική μου διότι αν την πήγαινα, διότι το αυτοκίνητο το έπιασαν, θα με είχαν πιάσει στο δρόμο.  Εγώ πήγα τότε στο δωμάτιό μου και διάβαζα και έκλεισα το φως, ήταν 2, 2 και πέντε, 2 και 3, κάπου εκεί. Και με ξύπνησε ο γραμματέας μου ο Αρναούτης και μου λέει ψιθυριστά, πολυβολούν το σπίτι μου. Του λέω γιατί ψιθυρίζεις; Μου λέει, πολυβολούν το σπίτι μου. Και έβαλε το τηλέφωνο και άκουγα τις σφαίρες να περνούν μέσα στο σπίτι του. Του λέω πήγαινε να δεις τι είναι αυτοί. Μου λέει φοράνε στολή. Θυμάστε ότι είχε πει και ο Κανελλόπουλος τότε ότι οι κομμουνιστές είναι έτοιμοι κλπ. και είναι οπλισμένοι και θα φορέσουν στολές κλπ.

           

Λέω θα κοιτάξω να σου στείλουν ενισχύσεις, τι άλλο μπορώ να κάνω. Βεβαίως τότε άρχισαν τα τηλέφωνα και κάθε φορά που τηλεφωνούσες στα έκοβαν. Μπόρεσα και πρόλαβα και μίλησα στον Πρωθυπουργό, μου λέει με τραβάνε από το κρεβάτι. Και τότε ενετόπισα τον πρώην υπασπιστή μου και συμμαθητή του Αρναούτη, το Κωνσταντίνο Κομπόκη. Και του έδωσα κατευθείαν εντολή, του λέω κύριε Κομπόκη πήγαινε να δεις τι γίνεται στο σπίτι του. 

Αυτός ήταν διοικητής της μοίρας που ήταν των καταδρομών κάτω στον Ασπρόπυργο, θα πας κάτω να οπλίσεις τη μονάδα σου και να τη φέρεις στο Τατόι για να έχω ενισχύσεις. Γιατί εγώ στο Τατόι, δεν τα θυμάμαι τώρα, 20 ανθρώπους είχαμε, δεν είχαμε τίποτα παραπάνω. Ήταν ένα πολυβόλο, 3 μικρά οπλοπολυβόλα, κανένα πιστόλι, τέτοια πράγματα, αστεία πράγματα.

           

Και του λέω φέρε την όλη γιατί δεν ήξερα τι γινότανε. Πράγματι πήγε, είδε το τι γινότανε μπόρεσε και ξεπέρασε όλα τα οδοφράγματα, φτάνει κάτω στη σχολή, οπλίζει τη μονάδα του, τους βάζει πάνω στα φορτηγά έτοιμοι να φύγουν και του λέει ο διοικητής των αλεξιπτωτιστών, του λέει βρε Κώστα που πας, ο βασιλιάς είναι μαζί μας. 

Και αυτή η  απάτη ξεκίνησε από την αρχή. Διότι εγώ με τη γυναίκα μου πηγαίναμε, βγήκα να πάρω λίγο αέρα και περπατούσαμε μπροστά από το σπίτι στο Τατόι και άκουγα το ραδιόφωνο, τα εμβατήρια, ότι ο Βασιλέας έκανε κλπ., κλπ.  Και λέω στη γυναίκα μου εγώ το έκανα σύμφωνα με το ραδιόφωνο. 

Και αυτός υπεχώρησε και δεν υπάκουσα στην διαταγή μου και δεν ήρθε. Και μπόρεσα και έφερα μερικούς φουκαράδες σμηνίτες από τις ρουκέτες από πίσω και  ήρθαν και μας έδωσαν ενισχύσεις.  Αλλά είχαν τα παλιά ξέρετε του 2^ου πολέμου τα όπλα, αστεία πράγματα.

Όταν ήρθαν τα άρματα μάχης ζήτησα από έναν αξιωματικό της ασφαλείας να πάει κάτω να ζητήσει τον αξιωματικό διοικητή των αρμάτων να έρθει επάνω να με δει. Τον συνέλαβαν, τον έπιασαν αυτόν.  Κατάλαβα ότι οι διαθέσεις τους ήταν εχθρικές. Και λέω κοιτάξτε να δείτε, αν πρόκειται αυτοί να έρθουν προς το σπίτι θα αμυνθούμε μέχρι το τέλος εδώ πέρα, εκεί θα παίξετε το παιχνίδι, από εκεί και πέρα τι να κάνουμε.

Και μετά από ορισμένες ώρες έρχεται η τριάδα;

Μετά ήρθε ο Παπαδόπουλος, ο Πατακός και ο Μακαρέζος  και οι 3 τους. Κοιτάξτε να δείτε, είναι δυσάρεστα όλα αυτά τα πράγματα. Θέλω να σας πω το εξής, ότι έχω την αίσθηση ότι εσείς θα είστε ο τελευταίος άνθρωπος με τον οποίο θα συζητήσω αυτά τα πράγματα διότι δεν έχουν αξία πλέον. Είναι μια τραγική υπόθεση, με ενοχλεί αφάνταστα όλη αυτή η ιστορία. Και νομίζω ότι μετά από 40 χρόνια δεν υπάρχει και λόγος να συνεχίζουμε να κουβεντιάζουμε όλα αυτά τα πράγματα. 

           

Ήταν δυσάρεστη η κουβέντα των τριών. Είπαν ότι σώσανε το έθνος, σώσανε το θεσμό της βασιλείας. Και το λέω καλά, εσείς πως βρήκατε και εκφράστηκε είτε ο Βασιλεύς είτε το έθνος ότι θέλει σωτηρία από εσάς; Εσείς είστε επίορκοι. Δηλαδή πραγματικά εδώ πρόκειται περί ανθρώπων οι οποίοι παραβίασαν τον όρκο τους. Βγήκαν το βράδυ και κατέλαβαν την εξουσία μόνο και μόνο διότι θεωρούσαν αυτοί, χωρίς ετυμηγορία χωρίς κανέναν, ότι πρέπει να σώσουν το λαό. Τραγικά πράγματα. Και για αυτό μπήκαμε σε αυτή τη μαύρη περίοδο. 

Και μετά όταν αντιμετωπίσατε το πρόβλημα τι στάση θα κρατήσετε απέναντί τους, αν θα τους ορκίσετε, δεν θα τους ορκίσετε.

Τότε ήταν ξεκάθαρο ότι ζήτησα να έρθει από αυτούς τους 3, να έρθει ο αρχηγός του επιτελείου. Αυτοί δεν ήθελαν, αυτοί βιαζόντουσαν, αυτοί επέμεναν να υπογράψω ένα χαρτί που καταργεί τα άρθρα του συντάγματος περί ελευθερίας του ελληνικού λαού κλπ.

           

Και παραδόξως ένας άλλος συνάδελφός σας με ρώτησε γιατί το υπέγραψα, αντί να με ρωτήσει εάν το υπέγραψε, το πήρε ως δεδομένο ότι το έχω υπογράψει. Εγώ δεν υπέγραψα κανένα τέτοιο χαρτί, δεν έχω υπογράψει καμία συντακτική πράξη και όλη την 21^η Απριλίου δεν πήρα κοντυλοφόρο στα χέρια μου. Και περιέργως πως, ούτε ένα τσιγάρο δεν κάπνισα. Διότι αισθανόμουν ότι οτιδήποτε τέτοιο θα τραβούσε την προσοχή μου από την αυτοσυγκέντρωση που είχα εκείνη τη στιγμή.

           

Η Ελλάς μπήκε σε μια φοβερή καταστροφή. Και θα καθόμουν τώρα να ανάψω τσιγάρο ή να πιω καφέ;  Τίποτα. Ήμουν τελείως αφοσιωμένος σε αυτή την μεγάλη κρίση. Και ζήτησα τον Σπαντιδάκη. Μου τον έφεραν. Και μπήκε μέσα ο άνθρωπος και άρχισε και έκλαιγε. Τώρα τι να κάνω εδώ πέρα; Και του λέω ελάτε  και πήγα κάτω στο Πεντάγωνο, σταμάτησα να δω αν οι αδελφές μου και η μητέρα μου ήταν εντάξει. 

Εκεί είχε μεγάλη στιχομυθία η μητέρα μου με τον διοικητή τον αρμάτων μάχης που την περικύκλωσαν.  Ο οποίος ο φουκαράς έχοντας υπόψη ότι ο Παττακός έδωσε την εντολή εν ονόματι του Βασιλέως κλπ, κλπ, αφού πίστευε ότι εγώ είχα κάνει το κίνημα. Και το εξηγούσε στη μητέρα μου.

           

Λέει, μεγαλειοτάτη ο Βασιλεύς έδωσε εντολή. Ρε παιδί μου του λέει, τώρα του μιλάω στο τηλέφωνο. Ο Βασιλεύς είναι εναντίον. Όχι, δεν ξέρετε. Μα εγώ δεν ξέρω, αφού τώρα του μιλάω στο τηλέφωνο. Αυτή η στιχομυθία έγινε.

           

Εγώ κατέβηκα και του είπα να πάρει τα άρματα και να φύγει και πήγα μετά στο Ανάκτορο Αθηνών, έψαχνα τον γραμματέα μου δεν μπορούσα να τον βρω. Βρήκα δύο παλιούς αξιωματικούς που ήταν επίτιμοι υπασπιστές του πατέρα μου. Ο ένας που του ζήτησα τη γνώμη του μου είπε να τους συλλάβω και ο άλλος μου είπε να συμμαχήσω μαζί τους. Οπότε είχα δύο διαφορετικές απόψεις αμέσως.

           

Πήγα στο σπίτι του αρχηγού του γραφείου μου δεν μπορούσα να τον βρω εκεί πέρα και πήγα στο Πεντάγωνο. Στο Πεντάγωνο ήταν μια αφόρητη κατάσταση. Όπου εμφανιζόμουν ήταν όλα, πειθαρχία κλπ.  Όποτε έμπαινα μέσα στο γραφείο έπιαναν τους στρατηγούς, τους δέρνανε, τους πετάγανε μέσα στα δωμάτια κλπ. Και κάθε τόσο ερχόντουσαν πάλι μέσα όπως και στο Τατόι εις στάση προσοχής αλλά με μεγάλο πείσμα ότι κινούνται οι κομμουνιστές και ότι πρέπει να κάνετε και να δείξετε κλπ.

           

Σας παρακαλώ λέω, σταματήστε αυτές τις ανοησίες περί κομμουνιστών και κινήματα κλπ., αυτά είναι ανοησίες, αφήστε αυτά. Λέει πρέπει να ορκίσετε Κυβέρνηση. Τώρα, υπήρχε μεγάλη ανάγκη σε εμένα να έχω κάποια συμβουλή το τι να κάνω. Λέω, θέλω να δω τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος. Με πολύ σκληρό και αναιδέστατο τρόπο αλλά πάντοτε με πειθαρχία, δεν έχετε Πρωθυπουργό. Μα δεν σας ρώτησα αν έχω ή δεν έχω, σας είπα ότι θέλω να δω τον Πρωθυπουργό. Τέλος πάντων με τη φασαρία αυτή μου έφεραν τον κ. Κανελλόπουλο τον οποίο είχαν κλείσει σε ένα δωμάτιο κάτω.

           

Και μπαίνει μέσα και μου λέει έξω φρενών, 3 λοχαγοί και 3 συνταγματάρχες, κάπως έτσι το είπε, κατέλαβαν την εξουσία, τι θα κάνετε; Του λέω κύριε Πρωθυπουργέ για αυτό σας ζήτησα να έρθετε να μου δώσετε μια συμβουλή το τι να κάνω. Μου λέει να τους συλλάβετε όλους. Του λέω με συγχωρείτε, ελάτε μαζί μου, και πάμε στο παράθυρο και του λέω, εκεί έξω τι βλέπετε κ. Πρωθυπουργέ; Μου λέει βλέπω στρατιώτες και άρματα μάχης κλπ. Λέω δεν ελέγχω κανέναν από αυτούς, με τι θα τους συλλάβω; Μου λέει, τότε τι σκέφτεστε να κάνετε; Λέω σκέφτομαι ότι μήπως θα έπρεπε να ορκίσω μια Κυβέρνηση με όσους μπορώ λιγότερους στρατιωτικούς για να κερδίσω χρόνο για να τους ανατρέψω.  Διότι δεν βλέπω τι άλλο μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή, δεν έχω δύναμη να τους αντισταθώ.

           

Και μου λέει αντιλαμβάνομαι, φαντάζομαι αυτή είναι η μόνη λύση που έχετε. Και μάλιστα μου λέει με ένα χαμόγελο, θα πρέπει να ξανά πάω σε αυτό το δωμάτιο που με έχουν κλείσει κάτω; Λέω τι να σας πω, ξέρω εγώ; Μετά από αυτό, πάλι ήθελα να κερδίσω χρόνο και ζήτησα να δω όλους τους ανωτάτους αξιωματικούς των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων από ταξίαρχο και πάνω. Δεν ήθελα ούτε ο Πατακός να μπει μέσα γιατί είχε κάνει το πραξικόπημα, αλλά από ταξίαρχο και πάνω.

           

Μπήκα μέσα στην αίθουσα, όλοι ήταν σε στάση προσοχής. Κάθισα, κάθισαν όλοι και τους είπα πολύ μικρές κουβέντες. Λέω κύριοι, είμαι ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων μόνον διότι ο Βασιλεύς Παύλος πέθανε. Εάν ο Βασιλέας Παύλος ζούσε θα ήμουν ανθυπολοχαγός, ή μάλλον είχα προαχθεί, είχα γίνει υπολοχαγός. Δεν ξέρω τη στρατιωτική τέχνη καλύτερα από εσάς, το μόνο που έχω να σας πω είναι ότι έχει γίνει ένα κίνημα στο οποίο ο βασιλεύς είναι τελείως εναντίον. Και θέλω να ξέρω ποιοι από εσάς θα σταθούν στο πλευρό του Βασιλέως σε οποιεσδήποτε αποφάσεις θα αναλάβω.

           

Όποιοι θα σταθούν με εμάς παρακαλώ να σταθείτε όρθιοι. Και εκείνη τη στιγμή σηκώθηκαν όλοι όρθιοι. Και κατάλαβα ότι όλοι οι ανώτατοι αξιωματικοί θα υπακούσουν σε εμένα αλλά κανένας από αυτούς δεν είχε ούτε ένα πιστόλι, κανένας δεν είχε μια μονάδα με την οποία θα μπορούσε να επικοινωνήσει κλπ.

Παρά ταύτα συνέχιζα να σκέφτομαι τι θα μπορούσα να κάνω και βρήκα στην άκρη του τραπεζιού τον καταπληκτικό άνθρωπο, τον ταξίαρχο Ζαφειρόπουλο, τον διοικητή των καταδρομών. Και τον ήξερα διότι ήταν παλιά υπασπιστής του πατέρα μου και είχε πολεμήσει επανειλημμένως σε διάφορες μάχες.  Και λέω πρέπει να μιλήσω σε αυτόν, αλλά δεν μπορώ να μιλήσω κατευθείαν σε αυτόν γιατί θα καταλάβουν γιατί πήγαινα σε αυτόν.

           

Οπότε ζήτησα να δω όλους τους στρατηγούς έναν-έναν. Αυτή η δουλειά όπως καταλαβαίνετε κράτησε ώρες. Και κάθε τόσο έμπαιναν μέσα οι κινηματίες και φώναζαν ότι ορκίστε Κυβέρνηση κλπ. Τους πέταγα έξω, ξανά έμπαιναν. Και φτάνω σε αυτόν, ήταν ο τελευταίος. Αυτή η δουλειά κράτησε δυο ώρες περίπου. Και όταν ήρθε μέσα του λέω, κύριε Ζαφειρόπουλε έχουμε μερικά λεπτά στην διάθεσή μας, θέλω να σας ρωτήσω το εξής. Μπορείτε να πάτε να φέρετε τις καταδρομές επάνω και να πείτε ότι ο Βασιλεύς είναι αιχμάλωτος επάνω και να τον σώσουμε, διότι αν το κάνατε θα σώσουμε την Ελλάδα.

           

Και χαμογελούσε. Του λέω κύριε ταξίαρχε γιατί χαμογελάτε; Μου λέει, μεγαλειότατε δεν ξέρω αν έχετε συνειδητοποιήσει, εγώ πάω φυλακή τώρα. Μόλις βγω από εδώ πάω φυλακή. Εάν, μου λέει, δεν πάω φυλακή και μπορέσω να τους βρω θα τους φέρω. Λέω ο Θεός μαζί σου. Και εκείνη τη στιγμή πραγματικά αισθάνθηκα ένα άγχος, δηλαδή έκανα εμετό, διότι αντελήφθη εκείνη τη στιγμή ότι αν επέτυχε ο Ζαφειρόπουλος να φέρει τους καταδρομείς, θα είχα εκτελέσει τον Παπαδόπουλο, τον Πατακό και τον Μακαρέζο επιτόπου. Δεν θα το έκανα την επομένη αλλά εν βρασμώ την ώρα που κάναμε το κίνημα θα τους είχα εκτελέσει.

           

Όταν αισθάνεσαι ότι θα σκοτώσεις.., αλλά για τη σωτηρία του έθνους. Βεβαίως δεν πέτυχε και αναγκάστηκα να κάνω την Κυβέρνηση. Ήθελαν τον Σπαντιδάκη Πρωθυπουργό, ήθελαν τον Φαρμάκη Υπουργό Εξωτερικών. Γύρισα στον Σπαντιδάκη του λέω, στρατηγέ εσύ έχεις την εντύπωση ότι μπορείς να κάνεις τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος;  Όχι μεγαλειότατε. Ε, τότε τι συζητάμε; Ο κ. Φαρμάκης είναι νέος άνθρωπος έχει τον καιρό μπροστά του. Να πάρετε από το Υπουργείο Εξωτερικών έναν άνθρωπο. Και μου λέει ποιον θα κάνουμε Πρωθυπουργό; Και εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα τον εισαγγελέα το Αρείου Πάγου, τον κ. Κόλλια. 

           

Εκ των υστέρων στην εξορία έμαθα το τι είχε υποστεί, διότι δεν είχαμε καιρό. Και του είχαν σπάσει την πόρτα, έλα εδώ εσύ, τι θέλετε; Γιατί είναι και τζόρος ο κ. Κόλλιας δεν ήταν…

           

Ξέρετε, εκείνη την ημέρα υπήρχε μεγάλη αγριότητα. Και έχω δει ορισμένες δηλώσεις ορισμένων από αυτούς που είχαν ασχοληθεί με το θέμα, ήταν μια κατάσταση πραγματικά άγρια. Δεν την έβλεπα εγώ, την υποψιαζόμουν και την αντιλήφθηκα μετά. Εκείνο που είχα δει ήταν ότι ο ναυτικός ο οποίος έγινε μετά γενικός γραμματεύς του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, ο Λαγοδήμος, πέρασε από το μπαλκόνι και μου λέει έρχονται και συλλαμβάνουν τον γραμματέα σας. Και λέω στον κ. Σπαντιδάκη, σε παρακαλώ πήγαινε σταμάτησε τις ανοησίες. Και βγήκε έξω να το σταματήσει και τον κόλλησε στον τοίχο ένας λοχαγός, ένας ταγματάρχης και λέει ποιος είσαι εσύ;

           

Και του λέει ο Παπαδόπουλος ο Σπαντιδάκης, ο στρατηγός, πρόσεχε λέει γιατί ο Βασιλέας έχει φτάσει στα άκρα.  Κάνει έτσι .., ο Παπαδόπουλος και τον άφησαν. Γιατί πηγαίνανε κάτω είτε να τον σκοτώσουν ή να τον χτυπήσουν όπως και τον χτύπησαν εκείνη την ημέρα το πρωί.

           

Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι και το έχω ακούσει από διάφορες πηγές, ότι καλά θα είχα κάνει να μην τους είχα ορκίσει. Το θέμα για εμένα είναι και με συγχωρείτε που συγκινήθηκα πριν, αλλά ήταν μεγάλη φόρτιση να σκοτώσεις. Εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα πραγματικά ότι η τύχη της πατρίδος μου ήταν στα χέρια μου. Το τελευταίο πράγμα που ήθελα είναι η αιματοχυσία. Και το ενδεχόμενο να γίνει αιματοχυσία ήταν μεγάλο. Δηλαδή να μετακινηθούν στα τέρματα και ο ένας να χτυπάει τον άλλον, πατέρας να σκοτώνει γιο, ο γιος αδερφό κλπ., αυτά τα είχαμε δει στο παρελθόν.

           

Εάν δεν τους είχα ορκίσει το ενδεχόμενο ήταν ότι θα με έστηναν στο Τατόι, θα με απέκλειαν εκεί και δεν θα μπορούσα να ενεργήσω πλέον και μπορεί και μετά να μου έστελναν ένα αεροπλάνο να φύγω.  Αυτοί όμως δεν επρόκειτο να κάνουν πίσω. Και σκέφτηκα ότι έπρεπε να κερδίσω χρόνο για να μπορέσω, να προσπαθήσω τουλάχιστον να τους ανατρέψω. Αλλά είναι πολύ εύκολο 40 χρόνια μετά να κάνουν κριτική στα αναπαυτικά, σε καναπέδες, και να λένε έπρεπε ο Κωνσταντίνος να μην τους ορκίσει.

           

Όποιοι τα λένε αυτά δεν είχαν ποτέ το αίσθημα το ότι από εσένα εξαρτάται βρε πως θα αντιμετωπίσεις μια τέτοια κρίση η οποία έχει τεράστιο επακόλουθο για τον τόπο σου. Είναι εύκολο να κάνεις τέτοια κριτική 40 χρόνια μετά. Και θα ήθελα να πω σε πολλούς ανθρώπους ότι πρέπει να προσέχουμε το τι λέμε. Πρέπει και οι συνάδελφοί σας αλλά και πολιτικοί, να είναι πιο προσεκτικοί. Πρέπει να αποκατασταθεί η αλήθεια. Και δεν πρέπει οι άνθρωποι να προσπαθούν να ετοιμάσουν το μέλλον τους και να αποκαταστήσουν την δική τους υστεροφημία.

           

Η αλήθεια πρέπει να βγει. Και εγώ το μόνο που μπορώ να σας πω είναι αυτά που έζησα, αυτά που έκανα, τα λάθη, τα σωστά. Και κυρίως δεν δέχομαι να μου λένε ότι εγώ ήξερα ή ήμουν έτοιμος να κάνω πραξικόπημα. Αυτά είναι απαράδεκτα και τα απαρνούμαι. 

Πείτε μου, μου λέτε ότι το βράδυ έκλαιγε ο Σπαντιδάκης. Γιατί έκλαιγε;

Ξέρω εγώ; Διότι έγινε το κίνημα χωρίς να το ξέρει, ότι είναι αρχηγός του στρατού, αισθάνθηκε ότι του ξέφυγαν τα πράγματα; Δεν ξέρω. Τα ίδια έκανε και ο Γερώνυμος όταν ήρθε και με βρήκε στη Ρώμη, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος ο οποίος ήταν και ιερεύς στα ανάκτορα, εξομολογητής μου κλπ., πήγε και όρκισε την Χούντα και τον Ζωιτάκη Αντιβασιλέα την ώρα που ο Βασιλεύς των Ελλήνων ήταν εντός της επικρατείας, εντός της χώρας. 

           

Η μεγαλύτερη προδοσία από αυτό τι άλλο είναι; Και ήρθε και με βρήκε στη Ρώμη μετά και έκλαιγε.  Τον ρώτησα και εγώ, γιατί κλαις; Δεν τον περίμενα ποτέ από τον Αρχιεπίσκοπο να κάνει αυτή την ενέργεια.

Και περιγράφετε το βράδυ στο Πεντάγωνο μια κατάσταση πολύ βίαια δηλαδή.

Ναι, υπήρχε πολύ βία. Βία και αγριότητα. Αλλά σας επαναλαμβάνω, αυτή η βία και η αγριότητα δεν την είδα εγώ. Διότι όποτε έβγαινα εγώ ήταν όλοι εις στάση προσοχής κλπ. Αλλά τα ξέρω διότι μου τα είπαν και οι στρατηγοί εκεί πέρα.

Και ο Αρναούτης φυσικά.

Και ο Αρναούτης που τον είχαν πιάσει. Και μετά στο τέλος μάλιστα τον πήρα εγώ από εκεί διότι ήμουν σίγουρος ότι δεν θα τον ξανά έβλεπα ποτέ. Και δεν ήθελαν. Και λέω κύριοι, ο γραμματεύς μου θα μπει μαζί μου στο αυτοκίνητο και θα τον πάρω εγώ. Και τότε, φεύγοντας από το Πεντάγωνο μετά από 5 ώρες και επρόκειτο να γίνει η ορκωμοσία στα ανάκτορα Αθηνών, τώρα το προεδρικό μέγαρο δηλαδή, μου φαίνεται 6 το απόγευμα δεν θυμάμαι ακριβώς, και την ώρα που έφευγε εκείνη τη στιγμή έφθανε ο Κόλλιας κάτασπρος. Φαντάζομαι ότι θα ήμουν και εγώ κάτασπρος. 

           

Τι συμβαίνει; Του λέω κύριε Κόλλια σας έχω διορίσει Πρωθυπουργό της Ελλάδος, δυστυχώς δεν έχω καιρό να σας κάνω μια ανάλυση, το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι αν δεν δεχθείτε μπαίνουμε σε περιπέτεια μεγάλη. Αλλά τουλάχιστον με είδε και για αυτό δέχτηκε. Αν δεν με έβλεπε εκείνη τη στιγμή δεν θα δεχόταν. Τους το είχε πει, ότι αν δεν δω τον βασιλέα εγώ δεν δέχομαι. Και το άλλο που δεν έχω ξεχάσει και είναι γραμμένο και στο βιβλίο του, δεν ξέρω το έχετε διαβάσει το βιβλίο του;

Όχι.

Έχει δημοσιευθεί, τώρα ούτε και εγώ δεν ξέρω που είναι. Ήρθε μια μέρα και μου λέει, πρέπει να υπογράψετε συντακτική πράξη. Αυτό ήθελε ο Παπαδόπουλος να το κάνω εκείνη την ημέρα, το οποίο δεν δέχτηκα. Αλλά ο Κόλλιας όμως μου έφερε πραγματικά, να υπογράψετε συντακτική πράξη που καταργεί τα άρθρα του συντάγματος περί ελευθερίας κλπ.

           

Του λέω, κύριε Κόλλια με συγχωρείτε πάρα πολύ. Εγώ έβαλα το χέρι μου στο ευαγγέλιο και ενώπιον της Βουλής ορκίστηκα ομοίως στο όνομα της Αγίας και Ομοούσιας και Αδιαιρέτου Τριάδος να διαφυλάττω, τι είναι αυτά που μου λέτε; Εγώ δεν μπορώ να υπογράψω τέτοιο πράγμα και δεν πρόκειται να υπογράψω. 

Μα, μεγαλειότατε αν δεν υπογράψετε συντακτική πράξη είμαστε παράνομοι.  Του λέω περί αυτού πρόκειται, είσαστε παράνομοι.  Καλά, καλά, τότε … δικαίου.  Δεν ξέρω τι δίκαιο θα βρείτε λέω, αλλά εγώ δεν υπογράφω τέτοιο χαρτί.

Πείτε μου κάτι, σε όλη αυτή την περίοδο και πριν το πραξικόπημα και μετά, το Κυπριακό τι ρόλο παίζει;

Έπαιξε μεγάλο ρόλο το Κυπριακό και πριν και μετά και σήμερα. Δεν έχει αλλάξει τίποτα. Το μόνο ευτύχημα είναι ότι η Κύπρος είναι στην Ευρώπη σήμερα. Αλλά το πρόβλημα της Κύπρου υπάρχει πάντοτε πολύ δυνατό. Και όλες οι προσπάθειες που κάνουμε εμείς οι Έλληνες είναι να βρούμε λύση η οποία να είναι δίκαια και να είναι εφαρμόσιμη και να είναι αποδεκτή από τον Κυπριακό λαό. Αυτή ήταν η προσπάθεια και του πατέρα μου και εμού και όλων των πολιτικών ηγετών. Αλλά δεν είναι συνθήκες εύκολες. Και φοβάμαι ότι θα τραβήξει αυτό το πράγμα.

Γιατί υπάρχει αυτό το περίφημο ταξίδι του Παπανδρέου του Γεώργιου στην Ουάσιγκτον όπου ο Τζόνσον τον πιέζει να δεχτεί λύση, αυτά τα είχατε παρακολουθήσει εσείς;

Ναι, βέβαια. Διότι είχε έρθει και με επισκέφτηκε στο γραφείο και μου είπε ακριβώς το τι θα πει. Δεν ήθελε να δει τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας, αλλά μου είπε το τι θα πει στον Τζόνσον και περιέγραφε μάλιστα με πολύ ωραίο τρόπο την άφιξή του εκεί πέρα με τα κόκκινα χαλιά, με τα κανόνια κλπ. Ξέρετε, τα έλεγε ωραία. Αλλά δεν δεχόταν τις πιέσεις του Τζόνσον ούτε και του Άτσεστον τότε κλπ.

Κοιτάξτε να δείτε, η Ελλάς έχει δυστυχώς χάσει πολλές ευκαιρίες. Κάθε φορά που χάνουμε μια ευκαιρία γίνεται ακόμα πιο δύσκολη η αντιμετώπιση του όλου προβλήματος. Εγώ βεβαίως τώρα τα βλέπω όπως και εσείς από μακριά, και εύχομαι όλοι όταν έχουμε ευκαιρία μιλάμε και κάνουμε για να βοηθήσουμε την Κύπρο και τα αδέλφια μας. Αλλά είναι πολύ δύσκολο πρόβλημα.

Στην περίοδο της κρίσης, τώρα το Νοέμβριο μιλάω του 1967 πλέον, λέτε ότι περιμένατε ότι θα γίνει η απόφαση…

Δύο φορές μου έτυχε να υπάρχει μεγάλη κρίση με την Κύπρο που παραλίγο να πάμε σε πόλεμο. Η πρώτη ήταν όταν έγιναν οι επιθέσεις της Μανσούρ, αν δεν με απατά η μνήμη μου Ιούλιο του 64. Και είχα αλλεπάλληλες συσκέψεις με τον Πρωθυπουργό και συναντήσεις. Και θυμάμαι μια στιγμή, ήταν περίπου 3 το απόγευμα, είχα πάει να ξεκουραστώ και με ειδοποιεί ο αρχηγός στο γραφείο μου, ο κ. Χοϊδάς ότι νομίζω θα έπρεπε να πάρετε τον Πρωθυπουργό στο τηλέφωνο. Του λέω τι συμβαίνει; Μου λέει βλέπω ότι πάμε για πόλεμο.

Πράγματι, πήρα τον Πρωθυπουργό του λέω έχουμε τίποτα εξελίξεις από το πρωί που ειδωθήκαμε; Μου λέει ναι, οι Τούρκοι στέλνουν όλα τα αεροπλάνα τους, βομβαρδίζουν την Κύπρο και εδώ έχω το μικρό υπουργικό Συμβούλιο είναι και οι αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων και μου συνιστούν να στείλουμε την ελληνική αεροπορία για να αναχαιτίσουμε τους Τούρκους.

           

Τον ρώτησα, του λέω επιτρέπεται να περάσω να ακούσω και εγώ το τι γίνεται; Μου λέει βεβαίως, ελάτε. Και πήγα μέσα και μου έκαναν μια ενημέρωση. Και μάλιστα τότε, ο Υφυπουργός ενόπλων δυνάμεων ο οποίος ήταν ο κ. Παπακωνσταντίνου είχε στείλει μου φαίνεται δυο αεροπλάνα να κάνουν μια επιδρομή πάνω από την Κύπρο και το έκανε χωρίς να ενημερώσει ούτε τον Υπουργό Εθνικής Αμύνης ούτε τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, ούτε την αφεντιά μου, ούτε κανέναν άλλο, μόνος του το έκανε. Και του λέω, κύριε  Υφυπουργέ αυτή είναι κολοσσιαία ευθύνη που αναλάβατε να κάνετε μια τέτοια χειρονομία η οποία μπορεί να έχει δραματικά αποτελέσματα, χωρίς να πάρετε άδεια από τον Πρωθυπουργό.

           

Μετά ρώτησα τον αρχηγό της Αεροπορίας, του λέω κύριε Πρωθυπουργέ επιτρέπετε να κάνω μια ερώτηση; Μου λέει παρακαλώ. Του λέω, τι αεροπλάνα θα στείλετε εσείς για αναχαίτιση; Μου είπε τα F85G κλπ. Λέω εντάξει. Από πού θα απογειωθούν; Μου λέει από την Κρήτη και από τη Ρόδο. Και που θα προσγειωθούν; Ε, μου λέει, άλλα θα πέσουν στη θάλασσα, άλλα θα πάνε στο Λίβανο.

           

Του λέω κύριε Πρωθυπουργέ, βλέπετε ότι δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα. Η αναχαίτιση των ελληνικών αεροπορικών δυνάμεων θα είναι περίπου 4-5 λεπτά. Η διαδρομή για να φτάσουν θα είναι τεράστια και η διαδρομή πίσω. Ενώ οι Τούρκοι έχουν αναχαίτιση περίπου 40 λεπτά και οι αποστάσεις είναι πολύ λιγότερες. Και τότε είπε ο Πρωθυπουργός, είναι ανάγκη να έρθει ο Βασιλεύς σε αυτή την αίθουσα για να μάθω την αλήθεια; Δεν εγκρίνω να πάει η αεροπορία και το σταμάτησε εκεί. Ήταν ένα μήνα πριν παντρευτώ. Και τότε ήρθε και ο Μακάριος και είναι η μόνη φορά που ο Μακάριος και εγώ διαφωνήσαμε. 

           

Και μάλιστα θυμάμαι ότι ήρθε και είδε τον Πρωθυπουργό στο Καστρί και επρόκειτο εθιμοτυπικά να περάσει από τα ανάκτορα για ένα 20λεπτο και θα έφευγε για την Κύπρο. Άργησε πάρα πολύ. Πρέπει να άργησε περίπου 1,5 ώρα. Και με παίρνει ο Παπανδρέου στο τηλέφωνο και μου λέει με συγχωρείτε που σας καθυστερήσαμε αλλά είναι ανένδοτος, δεν μπορώ να τον πείσω σε τίποτα. Αρνείται τα πάντα, δεν δέχεται τίποτα. 

           

Λέω, τη λύση που του προτείνατε; Μου λέει δεν την δέχεται. Πείστε τον εσείς. Λέω, τι είπατε; Μου λέει να τον πείσετε εσείς. Εγώ πως θα τον πείσω; Λέω, αφού εσείς δεν τον πείσατε εγώ θα τον πείσω; Μου λέει, κάντε ότι μπορείτε. Λοιπόν, να μην μακρυλογώ, πραγματικά ήρθε μέσα, είχαμε μια ένταση με τον Μακαριότατο. Του είπα, κοιτάξτε να δείτε δεν ξέρω τι θα σας λένε οι διάφορες κυβερνήσεις αλλά από εμένα θα ακούσετε την αλήθεια. Και δεν θα σας πω ποτέ στη ζωή μου ψέματα. Μακαριότατε, η Ελλάς δεν πρόκειται να πολεμήσει τους Τούρκους διότι εσείς αποφασίζετε να κάνετε ενέργειες οι οποίες θα δημιουργήσουν πρόβλημα για την Ελλάδα.

           

Εάν μας επιτεθούν οι Τούρκοι βεβαίως θα πολεμήσουμε όλοι. Τέλος πάντων, ήρθε και τον έπεισα να δεχθεί την πρόταση του Παπανδρέου. Όταν έφυγε και τα φτιάξαμε και γίναμε φίλοι πάλι, πήρα τον Πρωθυπουργό στο τηλέφωνο, του λέω αυτή ήταν η συζήτηση. Μου λέει πείστηκε; Λέω μου είπε ότι θα δεχθεί, τώρα αν πείστηκε ή όχι δεν ξέρω. Μου λέει να έρθω; Λέω βεβαίως. Να φέρω και τον Κωστόπουλο και τον Γαρουφαλιά; Λέω φέρτε όποιον θέλετε.

           

Λοιπόν, ήρθαν στο γραφείο μου. Τους είπα επί λέξει το τι έγινε και γυρίζει ο γέρος και μου λέει, και τώρα τι κάνουμε; Του λέω Πρόεδρε δεν ξέρω, εσείς μου ζητήσατε να τον πείσω. Είπε ότι δέχεται. Το τι θα κάνουμε τώρα δεν ξέρω, δική σας υπόθεση. Μου λέει έχετε καμιά ιδέα. Λέω, να στείλουμε κανένα μήνυμα στον Τζόνσον, στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και να του πούμε τι έγινε και να μας εγγυηθεί ότι θα δεχθεί τη δική σας λύση οπότε τελειώνει η υπόθεση; 

           

Ένα λεπτό μου λέει, και πάει στο γραφείο μου και παίρνει μια κόλλα χαρτί που έχει το στέμμα επάνω και το Κ, και λέει, γράψτε μου: Κύριε Πρόεδρε… Κάνει όλο το κείμενο και από κάτω υπογράφει ο Κωνσταντίνος Β. Πώς το βλέπετε;  Λέω αφού το γράψατε εσείς, εντάξει είναι. 

           

Αλλά είναι πολλές οι περιπτώσεις. Η δεύτερη περίπτωση είναι αυτή που μου είπατε για το Νοέμβριο.  Και πραγματικά βρήκα μια κατάσταση επάνω στο Πεντάγωνο τραγική. Ήταν όλη η στρατιωτική Κυβέρνηση, ήταν όλα τα επιτελεία επάνω. Λέω τι έχει γίνει; Και μου είπαν ότι οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις έχουν μπει, η αστυνομία έχει μπει μέσα στα τούρκικα χωριά έχουν γίνει διάφορα έκτροπα κλπ.

           

Λέω, ποια είναι η εκτίμηση; Λέει πιστεύουμε ότι θα γίνει απόβαση αύριο το πρωί. Λέω νομίζω ότι η εκτίμηση είναι σωστή. Ποια είναι η ενέργεια που θα κάνετε; Μου λέει ετοιμότητα και αναμονή. Λέω, κοιτάξτε να δείτε, η δική μου αποστολή είναι να σας δώσω τη γνώμη μου εφόσον ερωτηθώ. Άπαξ ερωτηθώ και δώσω τη γνώμη μου είναι δική σας απόφαση το αν θα την δεχθείτε ή όχι. Λέω, γιατί δεν παίρνετε τον Μακαριότατο να του ζητήσετε να αποσυρθεί η αστυνομία από τα τούρκικα χωριά και να δώσετε εντολή στον Γρίβα να αποσυρθεί.

           

Το δέχτηκαν αυτό και τότε ειδοποιήσαμε τον Πρέσβη της Αμερικής και της Αγγλίας και οι δύο είπαν ότι αυτό θα αποφύγει τον πόλεμο. Και μετά από 2 μήνες εγώ προσπάθησα να ανατρέψω την δικτατορία, πήγα στη εξορία, πέθανε ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο μακαρίτης ο Αϊζενχάουερ, πήγα στην κηδεία του και βρήκα τον Ντεμιρέλ εκεί. Και εκεί ο Ντεμιρέλ, κάναμε μια συζήτηση, δεν τον ήξερα, μου λέει ξέρω πολλά για εσάς.  Λέω ξέρω και εγώ πολλά για εσάς.

           

Και μου λέει ξέρετε ότι αυτή τη ημέρα είχα δώσει εντολή να γίνει η απόβαση και με ειδοποίησαν οι Άγγλοι και οι Αμερικάνοι ότι θα αποσυρθούν από τα τούρκικα χωριά η αστυνομία και τους είπα προχωρήστε με την απόφαση. Και τότε του είπαν οι Αμερικάνοι ότι ο Βασιλέας Κωνσταντίνος είπε ότι αυτό θα γίνει, οπότε το σταμάτησα. Ένα λεπτό του λέω, αυτά γιατί μου τα λες τώρα για να μου κάνεις κομπλιμέντο; Εάν εσύ και εγώ μπαίναμε σε μια πολεμική κατάσταση το μόνο που θα πετυχαίναμε, θα σκοτώναμε πολύ κόσμο, θα τελείωναν τα πυρομαχικά, θα τέλειωναν τα καύσιμα και θα γινόμασταν ρεζίλι.

           

Εγώ θα είχα ορισμένες επιτυχίες ή εμείς οι Έλληνες θα είχαμε επιτυχίες στο βορρά, εσύ θα έπαιρνες φαντάζομαι…, θα γινόμασταν ρεζίλι. Ναι, ναι, μου λέει έχετε δίκιο. Αυτά πρέπει με διαπραγματεύσεις να λύνονται.

Μου έχει διηγηθεί ο Πατακός ότι έλεγε, τον ρωτήσατε τι θα κάνει και είπε δώστε μου ένα τάγμα ή μια ταξιαρχία και θα πάω να καταλάβω..  Σας είχε πει κάτι τέτοιο;

Δεν το θυμάμαι.

Και του είπατε εσείς, λες βλακείες;

Τι; 

Μου είπε ότι στην πρόταση αυτή που έκανε εσείς του είπατε λες βλακείες. Μην λες βλακείες ή κάτι τέτοιο. Την περίοδο της κρίσης.

Δεν αποκλείεται.

Αλλά δεν το θυμάστε;

Όχι. Μα είναι ανοησία δηλαδή να πάρει ένα τάγμα να πάει να κάνει τι;

Δώστε μου ένα τάγμα και θα καταλάβω την Κωνσταντινούπολη, αυτή ήταν η πρότασή του. 

Ευτυχώς γελάτε κιόλας.

Κάτι τελευταίο. Το κίνημα γιατί απέτυχε; Δηλαδή της 13^ης Δεκεμβρίου. Όλοι λένε ότι ήταν πολύ κακά

οργανωμένο. Ο κ. Ράλλης μου έχει πει ότι σας έδωσε κάποιες συμβουλές…

Τι συμβουλές;

Για το πώς πρέπει να οργανωθεί, δεν ξέρω τι.

Ο Γιώργος Ράλλης είχε ιδέα πώς να κάνει κίνημα; Αστεία πράγματα. 

Μου είχε πει ότι είχατε βρεθεί παράνομα στο σπίτι του Γερουλάνου.

Ναι, επανειλημμένως τους έβλεπα. Η χούντα δεν τους άρεσε η ιδέα ότι θα έβλεπα… Κοιτάξτε να δείτε, όλοι έχουν μια ιδέα το πώς θα κάνουν ένα κίνημα. Ήξερε η πολιτική ηγεσία, ο Παπαληγούρας το ήξερε, ο Ράλλης το ήξερε, όλοι αυτοί, ότι θα προσπαθούσα να τους ανατρέψω, ναι βεβαίως. Αλλά δεν νομίζω να ήξεραν πώς να το κάνουν. Και απεδείχθη ότι αυτά που κάναμε δεν πέτυχαν. Λοιπόν, οι εισηγήσεις τους δεν ήταν και τόσο καλές.

           

Κοιτάξτε να δείτε, το πρόβλημα δεν ήταν εκεί. Το πρόβλημα είναι το εξής. Σε ποιον να εμπιστευθώ;  Ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχα εκείνη την εποχή, σε ποιον να εμπιστευθώ για να μπορέσουμε να κάνουμε την προσπάθεια ελευθερώσεως του ελληνικού λαού από αυτά τα δεσμά.  Όπου πήγαινα ο μόνος τρόπος ήταν να κοιτάω τους αξιωματικούς στα μάτια. 

           

Και κάνοντας ορισμένες ερωτήσεις θα μπορούσα να αισθανθώ εάν αυτοί ήταν άνθρωποι οι οποίοι ήταν από εκεί ή πραγματικά ήταν από εδώ. Πολύ δύσκολο, αλλά μπόρεσα και βρήκα ορισμένους ανθρώπους οι οποίοι πραγματικά στάθηκαν.

           

Και εδώ θα ήθελα να σας πω το εξής. Πάρα πολλοί αξιωματικοί που έλαβαν μέρος στις 13 Δεκεμβρίου, ήρθαν στο κάλεσμα του Βασιλιά να απελευθερώσουμε την Ελλάδα να πάμε σε δημοκρατία, να πάμε σε εκλογές. Και για αυτή την ενέργειά τους, ταλαιπωρήθηκαν, βασανίστηκαν, τους πατάξανε, χάσανε τις οικογένειές τους, χάσανε τα χρήματά τους, τα έχασαν όλα.

           

Σήμερα η πολιτεία καν δεν τους αναγνωρίζει. Και σας το λέω πραγματικά γιατί το θεωρώ ντροπή να γίνονται εκδηλώσεις στην Ελλάδα για την αντίσταση εναντίον της Χούντας και να παραγνωρίζονται αυτοί οι άνθρωποι. Όπου περνάνε και τα χρόνια, φεύγουν οι άνθρωποι, αλλά τουλάχιστον θα έλεγε κανείς ότι η πολιτική θα μπορούσε να τους καλέσει και να τους πει όπως κάνουν με τους άλλους.

           

Γιατί εδώ που τα λέμε τι σημασία έχει αν είσαι αξιωματικός ή αν είσαι αριστερός ή αν είσαι πολιτικός ή δεξιός κλπ.  Εκείνη τη στιγμή όλοι οι Έλληνες, οι καλώς σκεπτόμενοι Έλληνες, έκαναν προσπάθεια να φύγει η χούντα από τη μέση.  Ο ένας το έκανε έτσι ο άλλος το έκανε αλλιώς, αλλά είχαμε κοινό σκοπό.  Και πρέπει σήμερα η πολιτεία η οποία είναι μια δημοκρατική χώρα και πολιτισμένη χώρα να αναγνωρίσει αυτούς τους ανθρώπους και να μην τους αφήνει στην άκρη.

           

Δεν είμαστε επαγγελματίες πως θα κάνουμε ένα κίνημα. Μόνο με την προσπάθεια, με τους ανθρώπους που έβλεπες και με τη συζήτηση. Εγώ πρέπει να σας πω ότι ήλπιζα να κάνω αυτή την ενέργεια πολύ αργότερα, διότι αισθανόμουν ότι δεν ήμασταν έτοιμοι ακόμα. Αλλά μου είπαν οι στρατηγοί οι οποίοι τελικά αυτοί είχαν το πρόσταγμα σε αυτό, ότι μεταξύ 12, 13 και 14 Δεκεμβρίου ήταν οι ενδεικνυόμενες ημερομηνίες και το εξήγησαν διότι τα στρατεύματα ακόμα ήταν οπλισμένα λόγω της εντάσεως με την Τουρκία.

           

Εφόσον μου είπαν αυτό έπρεπε να το δεχθώ, δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Αλλά όπως ξέρετε, όλες αυτές οι ενέργειες πετυχαίνουν μόνο εάν γίνει μέσα στο πρώτο δίωρο αν θέλετε, αν τραβήξει δεν πετυχαίνει. Και έγιναν πολλά λάθη. Δεν νομίζω να θέλετε να σας κάνω μια ανάλυση όλης της 13^ης Δεκεμβρίου σήμερα, αλλά απλώς να σας πω ότι η τότε λεγόμενη Ελληνική Βασιλική Αεροπορία, Βασιλικό Ναυτικό στάθηκε καταπληκτικά σε όλη αυτή την ενέργεια. 

Και πάρα πολλοί αξιωματικοί του ελληνικού στρατού στάθηκαν πάρα πολύ καλά. Αλλά δεν πέτυχε και το τελικό πρόσταγμα, την τελική ευθύνη την έχω εγώ δεν την έχει άλλος. Και φταίω εγώ γιατί δεν πέτυχε, αλλά έπρεπε να εργαστώ με αυτούς τους ανθρώπους που είχα εκείνη τη στιγμή.

Και από τις ημερομηνίες, η 13^η επελέγη;

Α, γιατί μου αρέσει το νούμερο. Μου άρεσε ο αριθμός. Εφόσον μου είπαν 12, 13, 14, λέω πάμε για το 13.

Αλλά ξέρετε ότι σας παρακολουθούσαν εκείνο το διάστημα;

Μα, με παρακολουθούσαν συνέχεια. Εκείνο που πρέπει επίσης να επισημάνω σε αυτό είναι ότι θα σας έχουν πει ορισμένοι ότι ήξερε η χούντα ότι θα κάνουμε, ότι ήξεραν, αυτά είναι σαχλαμάρες. Δεν ήξεραν τίποτα. Ο Πατακός ήταν στην άλλη άκρη της Πελοποννήσου, τα χάσανε όλοι.

           

Μάλιστα εγώ είχα καλέσει τον Αμερικανό Πρέσβη, τον είχα δει σε μια συνεστίαση το βράδυ πριν. Η σύζυγός του η οποία ήταν μια πολύ συμπαθητική κυρία, κάτι θα του είπε. Διότι δεν της μίλαγα στο τραπέζι ενώ σε μερικές ώρες έφευγα. Εγώ σκεφτόμουν άλλα πράγματα. Και αυτός του έκανε εντύπωση ότι η γυναίκα του, του είπε αυτή τη κουβέντα και μου λέει αν θέλετε να περάσετε από την Πρεσβεία για να πιούμε ένα ποτό. 

Φανταστείτε σοβαρότητα τώρα να πάω εγώ σε Πρεσβεία βράδυ για να πάρω ποτό. Λέω, ευχαριστώ πολύ δεν έχω καιρό για τέτοια πράγματα αλλά αν θέλετε να με δείτε ελάτε αύριο το πρωί αλλά θα έρθετε νωρίς γιατί έχω πολύ δουλειά. Τι ώρα θέλετε, δεν θυμάμαι, 7 η ώρα το πρωί του είπα. Δεν έχω καλέσει Πρέσβη 7 η ώρα το πρωί πριν.

           

Και όταν ήρθε επάνω του είπα ότι φεύγω, πάω στη βόρειο Ελλάδα γιατί θα κάνω προσπάθεια να διώξω τη χούντα να πάμε σε εκλογές. Λέω παρακαλώ ειδοποιείστε τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και του έδωσα μάλιστα και μια κασέτα. Διότι εγώ το διάγγελμα το είχα δώσει σε διάφορους σταθμούς και έλεγα ότι επειδή θα είναι δύσκολο οι ελληνικοί σταθμοί να το μεταδώσουν γιατί τα έχει η χούντα όλα, να το βάλουν οι Αμερικανοί. Δεν το έκανε. Με μια ανόητη δικαιολογία ότι δεν θα μπορούσε να ανακατευτεί. Τώρα, αστεία πράγματα. Την ώρα που του λέει ο νόμος, αρχηγός του κράτους. Αλλά μερικοί έπαιζαν έτσι ένα περίεργο παιχνίδι.

           

Ένα άλλο πράγμα που ήθελα να σας τονίσω είναι ότι μου ζήτησε ο Αμερικανός Πρέσβης να πάω σε επίσημο ταξίδι στην Αμερική. Του λέω κύριε Πρέσβη, πείτε στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών ότι τον ευχαριστώ πάρα πολύ αλλά αυτό δεν γίνεται. Μου λέει γιατί. Μα πως θα πάω εγώ σε επίσημο ταξίδι στην Αμερική και να μιλήσω στο Κογκρέσο και στη Γερουσία  την ώρα που έχω δικτατορία στην Ελλάδα; Αυτά δεν γίνονται.

           

Να έρθω στην Αμερική για να δω τον Πρόεδρο για εργασία πολύ ευχαρίστως. Και έτσι συμφωνήσαμε να το κάνουμε ταξίδι εργασίας και εάν, επανέρχομαι σε αυτό που σας είπε ο πρέσβης ο Αμερικανός, αυτά είχαν βάση δεν θα έλεγε ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών σε εμένα εκείνη τη στιγμή μα, αφού μας στείλατε ερώτηση; Εγώ μάλιστα του έκανα ερώτηση και τον ρώτησα, του λέω εσείς, η κυβέρνησή σας είχε ανακατευτεί σε αυτό το κίνημα; Και μου απάντησε βεβαίως όχι. Και μετά συζητήσαμε άλλα θέματα. Αλλά ποτέ δεν μου έκανε τέτοια συζήτηση.

Ο Τζόνσον δηλαδή τι ήταν; Του θέσατε το θέμα εκεί της δημοκρατίας; Στο ταξίδι του Σεπτεμβρίου με τον Τζόνσον του θέσατε το θέμα της δημοκρατίας; 

Του είπα ότι θέλω να ανατρέψω τη χούντα να φέρω τις εκλογές, βεβαίως. Αλλά και αυτός με παρότρυνε σε αυτό. Και επειδή δεν μπορούσα να ξέρω τι διασυνδέσεις είχαν οι Αμερικανοί με την χούντα και ήταν ξεκάθαρο ότι είχαν στενές σχέσεις, δεν του απεκάλυψα πότε θα το κάνω. Του είπα απλώς ότι η πρόθεσής μου είναι να ανατρέψω τη χούντα και το μόνο που θέλω από την Αμερική είναι ηθική συμπαράσταση. Αυτό χρειάζομαι από εσάς. Και μετά του εξήγησα διάφορα πράγματα και κάναμε ολόκληρη συζήτηση. Μου λέει θα την έχετε.

Πάντως η Ελλάδα στη δεκαετία του 1960 ήταν σε μια φάση ανάπτυξης και οικονομικής αλλά και πολιτιστικής θα έλεγα, βγήκαν Χατζιδάκις, Θεοδωράκης, και χάθηκε μια ευκαιρία μεγάλη.

Χάθηκε μια τεράστια ευκαιρία. Αλλά πρέπει νομίζω ο ιστορικός του μέλλοντος που θα κάνει μια ανάλυση, εκείνο που είναι δύσκολο γιατί εμείς ζήσαμε αυτή την εποχή είναι να ξεχωρίσουμε το τι έγινε μεταξύ 1945 και 50 από το τι έγινε  το 60.  Όλα αυτά έχουν κάποια σχέση. Και εγώ είμαι η γενεά που γεννήθηκε όταν άρχισε ο πόλεμος, ήμασταν μωρά. 

           

Ο πόλεμος ο εμφύλιος ήταν, τι ήμουν τότε 6-7 χρονών. Αλλά μεγάλωσα βλέποντας ότι υπήρχε αυτή η ένταση η οποία προήρχετο από αυτή τη συμπλοκή. Αυτό θεωρούσα ότι θα ήταν απαράδεκτο να ξαναγίνει στον τόπο μας για οποιοδήποτε λόγο. Και αυτό είναι δύσκολο για να το καταλάβουν ορισμένοι άνθρωποι οι οποίοι κάθονται και λένε ότι ο Κωνσταντίνος έπρεπε να κάνει τούτο και τούτο. 

Ναι, αλλά εσύ κύριε δεν έχεις την ευθύνη την οποία εγώ είχα εκείνη τη στιγμή και έπρεπε να πάρω αποφάσεις βάσει μεγάλης πιέσεως. Και θα με κρίνει ο ιστορικός του μέλλοντος αλλά τουλάχιστον εγώ έχω τη συνείδησή μου καθαρή ότι έκανα το παν για να σώσω την Ελλάδα από αυτό το χάος. Και μην ξεχνάτε ότι τα δεινά τα υπέστην, έχασα την πατρίδα μου, έχασα το θρόνο μου, δεν είναι μικρό πράγμα αυτό. Και έβαλα και την οικογένειά μου σε κίνδυνο εκείνη την ημέρα, δεν είναι αστεία πράγματα αυτά.

Μην ξεχνάτε ότι όλη την περίοδο μετά την απελευθέρωση και την μεταπολίτευση μπορούσα να είχα γυρίσει στην Ελλάδα. Μετά το δημοψήφισμα μπορούσα να γυρίσω στην Ελλάδα δεν είχα κανένα λόγο. Αλλά σκέφτηκα ότι καλύτερα εγώ να υποφέρω και να είμαι στην εξορία, να συνεχίσω αυτό, παρά να αισθανθώ ότι η άφιξή μου μπορεί λόγω του δημοψηφίσματος να δημιουργήσει εντάσεις. Και για αυτό έμεινα έξω. Αλλά δεν δέχομαι αυτή τη θυσία που έκανα να την εκμεταλλεύονται σήμερα και να μου λένε όλες αυτές τις ανοησίες που ακούω τελευταία. 

           

Όλα αυτά που σας τα λέω, σας τα λέω διότι είναι ανάγκη η γενιά που έρχεται να τα μάθει. Και να μάθει την πραγματικότητα, το τι έκανα. Τα λάθη που έκανα, τα καλά που έκανα. Και δεν έχω καμία διάθεση ούτε για υστεροφημίες κλπ. Αυτά έκανα και έγιναν. Και ελπίζω ότι ο τόπος θα προοδεύσει καλά. Υπάρχει μεγάλη αγωνία και το βλέπω κάθε μέρα στους νέους το τι είναι το μέλλον τους και με απασχολεί αυτό πάρα πολύ. Διότι κάποια στιγμή ήμασταν και εμείς έτσι.

           

Λοιπόν, είναι ένα πράγμα που απασχολεί όλη την πολιτική ηγεσία και δεν κατηγορώ κανέναν σε αυτό το θέμα διότι όλοι προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο που οι νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα να έχουν ένα καλό μέλλον.