Επίκαιρα: Το πλιάτσικο του Τατοϊου

"Εγώ, όταν εγκατέλειψα τα Ανάκτορα του Τατοΐου...

άφησα πίσω μου τουλάχιστον 850 έργα τέχνης ανυπολόγιστης αξίας. Πέρα από τα χιλιάδες άλλα αντικείμενα. Πού πήγε αυτός ο θησαυρός;»... Δεν είναι εύκολο να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα του έκπτωτου βασιλιά Κωνσταντίνου – καθώς είναι γνωστό και παραμένει ατιμώρητο το «μέγα πλιάτσικο» που έγινε στα έργα τέχνης και στα υπόλοιπα αντικείμενα που είχαν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους για χρόνια, μέσα στα Ανάκτορα της τέως βασιλικής οικογένειας! Η συζήτηση με τον Κωνσταντίνο γίνεται μέσα στο αεροπλάνο της γραμμής που μας πηγαίνει από την Αθήνα στο Λονδίνο. Μπροστά μας κάθεται η σύζυγός του, Άννα-Μαρία, μία γυναίκα που παραμένει όμορφη και κομψή, αν και γιαγιά πολλών εγγονιών πια. Ευγενική και χαμογελαστή με τις αεροσυνοδούς που την περιποιούνται, διαβάζει τους Times του Λονδίνου. «Να, η βασίλισσα πάντα με ρωτάει τι να έχουν γίνει όλα εκείνα τα υπέροχα, πανάκριβα αλλά, κυρίως, ιστορικά αντικείμενα που αφήσαμε στο Τατόι», μου λέει ο Κωνσταντίνος, δείχνοντάς μου με το χέρι του την Άννα-Μαρία. «Πάντα με ρωτάει η βασίλισσα», συνεχίζει, «πού να βρίσκονται σήμερα οι ελαιογραφίες, έργα μεγάλων ζωγράφων, τα αρχαία αγάλματα, τα πανάκριβα περσικά χαλιά που αφήσαμε στα Θερινά Ανάκτορα...». Συνειδητοποιώ πως την προσφωνεί ακόμη «βασίλισσα» και ηχεί περίεργα στ’ αφτιά μου αυτή η προσφώνηση-ταμπέλα – τόσο ασύμβατη για την εποχή μας και τόσο ξένη για όλους μας... Τον ρωτάω γιατί έπρεπε να γίνουν δικαστικοί αγώνες που κράτησαν τόσα χρόνια και να υποχρεωθεί τελικά το Ελληνικό Δημόσιο να του πληρώσει κοντά 5 δισεκατομμύρια δραχμές για να παραδώσει το Τατόι –κτίρια και οικόπεδα– στον ελληνικό λαό! «Μα το Τατόι το είχε αγοράσει ο παππούς μου με δικά του χρήματα που έφερε απέξω», μου απαντάει. «Και η πραγματική του αξία είναι πολύ μεγαλύτερη από την αποζημίωση που τελικά μου δόθηκε. Επιπλέον, εμείς φύγαμε από κει και τώρα πια τα κτίρια ρημάζουν. Εκεί που ζούσαμε, εκεί που ήταν η φρουρά μου, οι στάβλοι... όλα γκρεμίζονται...». Προσπαθώ να καταλάβω τα συναισθήματά του. Το πρόσωπό του δείχνει νοσταλγία, συγκίνηση, ίσως και λύπη. «Τόσα πολλά, τόσο ωραία... και τόση καταστροφή...» μονολογεί. Η καταστροφή της περιουσίας Η απίστευτη καταστροφή στην οποία αναφέρεται και το «πλιάτσικο» του Τατοΐου διαπιστώθηκαν για πρώτη φορά επισήμως στα τέλη του 1990, όταν εκπρόσωποι των υπουργείων Πολιτισμού και Οικονομικών επισκέφθηκαν τα Ανάκτορα για να καταγράψουν τη λεγόμενη «βασιλική περιουσία». Σκοπός της καταγραφής ήταν, υποτίθεται, να εγκριθεί το τι θα έπαιρνε ο τέως βασιλιάς από τα αντικείμενα που βρίσκονταν στο παλάτι. Ένας από τους πρώτους ανθρώπους που μπήκαν τότε στα Ανάκτορα του Τατοΐου ήταν και ο κ. Νίκος Μπαξεβανίδης, ιδιοκτήτης της εταιρείας διεθνών μεταφορών που είχε αναλάβει τη συσκευασία και τη μεταφορά της «βασιλικής οικοσκευής» στο εξωτερικό, σύμφωνα με το νόμο Μητσοτάκη. Γιατί ίσως κάποιοι δεν γνωρίζουν –ή κάνουν πως δεν γνωρίζουν– ότι το 1992 ο τότε υπουργός Οικονομικών, κ. Ιωάννης Παλαιοκρασσάς, με το νόμο 2086/1992, είχε δώσει τη νομική άδεια στον τέως να απομακρύνει τα υπάρχοντά του από τα Θερινά Ανάκτορα του Τατοΐου! Ο κ. Μπαξεβανίδης, περιγράφοντας εκείνη την πρώτη του επαφή με τους χώρους των Θερινών Ανακτόρων, θυμάται: «Όταν μπήκαμε μέσα με τους συνεργάτες μου, τα πάντα μύριζαν μούχλα! Έργα τέχνης, πανάκριβα χαλιά, πολύτιμα αντικείμενα, ασημένια και πορσελάνινα, πανάκριβα έπιπλα, ό λα πεταμένα στο πάτωμα, το ένα πάνω στο άλλο. Στους χώρους των στάβλων είδαμε αρχαία αντικείμενα, άλλα τοποθετημένα πρόχειρα σε κιβώτια και άλλα στο έδαφος, δίπλα σε τουλάχιστον δέκα βασιλικές άμαξες που ήταν ήδη διαλυμένες! Θυμάμαι έντονα τα αρχαία κράνη Σπαρτιατών που ήταν πεσμένα στο χώμα. »Η Χούντα το 1973, στην πρώτη απογραφή των βασιλικών αντικειμένων που βρίσκονταν σε όλα τα κτίρια που χρησιμοποιούσε η βασιλική οικογένεια, είχε καταγράψει 149.000 αντικείμενα. Η εταιρεία μου έστειλε από το Τατόι στο εξωτερικό για λογαριασμό της βασιλικής οικογένειας αντικείμενα συνολικού όγκου 600 κυβικών μέτρων. Έμειναν πίσω αντικείμενα όγκου περίπου 7.000 κυβικών μέτρων». Στις 18 Φεβρουαρίου του 1991 γίνεται η μεταφορά εκατοντάδων πολύτιμων αντικειμένων της «βασιλικής περιουσίας» από το Τατόι, για λογαριασμό του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου. Εννέα μεγάλα φορτηγά-κοντέινερ ξεκινούν από τα βασιλικά Ανάκτορα με προορισμό το λιμάνι του Πειραιά και από κει πηγαίνουν στο Άμστερνταμ. Η μεταφορά εκείνων των αντικειμένων έγινε νόμιμα, με τις ευλογίες της κυβέρνησης της ΝΔ και υπό την... άγρυπνη παρακολούθηση και έγκριση ανώτατων υπαλλήλων του υπουργείου Πολιτισμού και της Εθνικής Πινακοθήκης, οι οποίοι έκριναν –από μόνοι τους ή με άνωθεν εντολή;– ότι δεν χρειαζόταν να κάνουν μία λεπτομερή καταγραφή, αλλά μία συνολική (τύπου «176 μαχαιροπίρουνα, 78 κάδρα, 25 αγαλματάκια»), θαρρείς και επρόκειτο για μια συμβατική μετακόμιση! Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κανείς να μην γνωρίζει με αδιάσειστα στοιχεία τι ακριβώς έφυγε και τι έμεινε πίσω, γεγονός που αποδείχτηκε πολύ βολικό για αρχαιοκάπηλους και λαθρέμπορους έργων τέχνης, αφού με την επικρατούσα αντίληψη –«τα βούτηξε όλα ο Κωνσταντίνος»– συνέχισαν ανενόχλητοι το έργο της λεηλασίας του Τατοΐου. Το Σεπτέμβριο του 2005, πάλι επί κυβερνήσεως ΝΔ, ο διευθυντής Επικοινωνίας του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου, κ. Κωνσταντίνος Στρογγυλός, επισκέπτεται τον τότε υπουργό Πολιτισμού, κ. Τατούλη, και του προτείνει να πάνε μαζί στο Τατόι και να του δείξει τα σημεία όπου είχαν αφεθεί σπάνια έργα τέχνης αλλά και αρχαία αντικείμενα, ώστε να διασωθούν και να μεταφερθούν σε κάποιο μουσείο. Ο κ. Τατούλης αρνείται την πρόσκληση. Επισκέπτεται μόνος του λίγες ημέρες αργότερα τα Θερινά Ανάκτορα, αλλά δηλώνει ότι δεν υπάρχει τίποτα. Κι όμως, τον Απρίλιο του 2010, μόλις πριν από λίγους μήνες, δηλαδή, ανακαλύφθηκαν στα ρημαγμένα κτίρια του Τατοΐου περισσότεροι από 3.500 «θησαυροί»! Ανάμεσά τους 357 πίνακες ζωγραφικής, με έργα του Γύζη, του Λύτρα, του Βολανάκη, του Ιακωβίδη, του Αλταμούρα, του Ράλλη, του Τέτση, του Φράνσις Χόουαρντ, του Τσίλλερ και άλλων... Και πάλι, λείπουν τόσα πολλά... Το «πακετάρισμα» και η δημοπρασία Στις αποκλειστικές φωτογραφίες του Κώστα Χαρδαβέλλα που παρουσιάζουν σήμερα τα «Επίκαιρα», καταγράφονται εικόνες από το «πακετάρισμα» της αποκαλούμενης «βασιλικής περιουσίας», το Φεβρουάριο του 1991, μέσα στα Θερινά Ανάκτορα του Τατοΐου. Πολλά από τα αντικείμενα αυτά εμφανίστηκαν δεκαέξι χρόνια αργότερα σε δημοπρασία, όπως μπορείτε να δείτε στις σχετικές φωτογραφίες από τον κατάλογο του Οίκου Christie’s που την πραγματοποίησε! Επισήμως, τα υπό δημοπράτηση αντικείμενα προέρχονταν από «άγνωστο πωλητή», ενώ ο τέως βασιλιάς είχε δηλώσει ότι δεν γνώριζε σε ποιον ανήκουν! Ποτέ δεν μάθαμε αν τα έργα που δημοπρατήθηκαν έναντι εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ ήταν τα ίδια, τα οποία ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε με νόμο επιτρέψει να απομακρυνθούν από το Τατόι ή προέρχονταν από εκείνα που έμειναν πίσω στη μεταφορά του 1991 για να τα λεηλατούν ανενόχλητοι επί τέσσερις δεκαετίες αρχαιοκάπηλοι και λαθρέμποροι έργων τέχνης! Το θέμα είναι ότι η δημοπρασία του Οίκου Christie’s στο Λονδίνο, το 2007, προκάλεσε σάλο στην Ελλάδα! Κυβέρνηση ήταν και πάλι η ΝΔ! Οι αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν θορύβησαν την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, που ξαφνικά θυμήθηκε ότι τα αντικείμενα αυτά «ανήκουν στον ελληνικό λαό»! Με εξώδικα και διαμαρτυρίες από τηλεοράσεως, ο τότε υπουργός Πολιτισμού, κ. Βουλγαράκης, επιχείρησε να σταματήσει τη «δημοπρασία της ελληνικής ιστορίας», αλλά χωρίς επιτυχία. Το αποκλειστικό φωτογραφικό υλικό αποδεικνύει περίτρανα ότι, μέχρι και το Φεβρουάριο του 1991, τα ίδια αυτά αντικείμενα της δημοπρασίας βρίσκονταν στο Τατόι! Όποιος πραγματικά ήθελε να τα προφυλάξει δεν είχε παρά να το κάνει όσο ήταν καιρός! Πριν ψηφίσει νόμους για τη νόμιμη αφαίρεσή τους ή πριν τα αφήσει βορά στους αρχαιοκάπηλους και τους λαθρέμπορους έργων τέχνης! Περίεργες ιστορίες, περίεργες συμπτώσεις, περίεργοι χειρισμοί μίας περιουσίας που –θα επιμείνω– ανήκει στον ελληνικό λαό! «Και τώρα τι κάνετε;» ρωτάω τον Κωνσταντίνο, καθώς το αεροπλάνο προσγειώνεται στο αεροδρόμιο Χίθροου του Λονδίνου. «Πάω κι έρχομαι στην Ελλάδα μέχρι να ετοιμαστεί το σπίτι μας στο Πόρτο Χέλι και εκεί πια να ξεκουραστώ. Και, φυσικά, θα περιμένω πάντα να μου επιτραπεί να βοηθήσω την πατρίδα μου, την Ελλάδα...». Πού έχουν πάει τα κλεμμένα; ον Απρίλιο του 2010, πριν από λίγους μήνες δηλαδή, ανακαλύφθηκαν στα ρημαγμένα κτίρια του Τατοΐου περισσότεροι από 3.500 «θησαυροί»! Ανάμεσά τους 357 πίνακες ζωγραφικής, με έργα του Γύζη, του Λύτρα, του Βολανάκη, του Ιακωβίδη, του Αλταμούρα, του Ράλλη, του Τέτση, του Φράνσις Χόουαρντ, του Τσίλερ και άλλων. Επίσης, μια μαρμάρινη μπανιέρα επί βασιλείας Γεωργίου Α’, η ενδυμασία της βασίλισσας Όλγας, η οποία απεικονίζεται σε μια φωτογραφία του 1868, μια ομπρέλα με χρυσό μονόγραμμα της βασίλισσας Όλγας, ένα βιβλίο επισκεπτών (1955) του Ανακτόρου Τατοΐου με τις υπογραφές σημαντικών προσώπων... Αν όλα αυτά βρέθηκαν έπειτα από σαράντα τέσσερα χρόνια, κατά τη διάρ κεια των οποίων οι εγκαταστάσεις παρέμεναν εντελώς αφύλακτες, αντιλαμβάνεται κανείς ότι στους χώρους των Ανακτόρων υπήρχαν έργα και αντικείμενα ανυπολόγιστης αξίας, τα οποία κανείς δεν γνωρίζει πού βρίσκονται! Στην έρευνα του 2010, δεν εντοπίστηκαν τουλάχιστον 14 ζωγραφικά έργα με υπογραφές γνωστών καλλιτεχνών, τα οποία είχαν καταγραφεί πριν από χρόνια στους χώρους των βασιλικών στάβλων, αλλά «εξαφανίστηκαν» μυστηριωδώς από κει – γεγονός που αποδεικνύει ότι το μεγάλο φαγοπότι στο Τατόι συνεχίζεται ανεμπόδιστα! Από το 1967, που η τέως βασιλική οικογένεια εγκατέλειψε τα Θερινά της Ανάκτορα, μέχρι τη στιγμή που ο τέως βασιλιάς, με το νόμο Μητσοτάκη, έβγαλε στο Λονδίνο, όπου μένει μόνιμα, μέρος της επικαλούμενης «βασιλικής περιουσίας», είχαν γίνει δύο επίσημες καταγραφές των αρχαιοτήτων, των έργων τέχνης, των κοσμημάτων, των εικόνων και των ιστορικών ντοκουμέντων που υπήρχαν στους χώρους των Ανακτόρων! Η πρώτη σοβαρή καταγραφή της βασιλικής περιουσίας έγινε επί Χούντας και δημοσιεύτηκε στο φύλλο αρ. 278 της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Αρχαιότητες, εικόνες, έπιπλα, ελαιογραφίες, σπάνια βιβλία, ανεκτίμητης αξίας χαλιά, μαζί με ασημικά και σκεύη απ’ όλα τα βασιλικά ακίνητα αναφέρονται αναλυτικότατα στην πρώτη επίσημη λίστα! Σύνολο αντικειμένων ανυπολόγιστης ιστορικής αλλά και χρηματικής αξίας: 149.000 τεμάχια! Από τότε μέχρι και το 1991 (!), που γίνεται η δεύτερη καταγραφή, κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να προστατεύσει την αμύθητη ιστορική περιουσία του ελληνικού λαού! Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, βοούν τα δημοσιογραφικά γραφεία για λαγούμια που οδηγούν απευθείας μέσα στα Ανάκτορα του Τατοΐου και για φορτηγά που πηγαινοέρχονται ασφυκτικά φορτωμένα με αρχαιότητες μέσα στη νύχτα... Κάπως έτσι, φτάνουμε στο 1991, οπότε ξεκινά η δεύτερη καταγραφή της «βασιλικής περιουσίας», με επίκεντρο τα αντικείμενα του Τατοΐου, χωρίς ποτέ κανείς να μάθει ποιες διαφορές είχε από την πρώτη καταγραφή. Σύμφωνα με τον ίδιο τον τέως βασιλιά, ποτέ κανείς υπουργός Πολιτισμού δεν δέχτηκε να συνεργαστεί μαζί του, ώστε να επισημάνει ο Κωνσταντίνος ποια πολύτιμα έργα τέχνης και αρχαιότητες έχουν «κάνει φτερά» από το ίδιο του το σπίτι! Έκτοτε, οργιάζει το «πλιάτσικο» στα Θερινά Ανάκτορα και το κτήμα της πρώην βασιλικής οικογένειας γίνεται επίγειος παράδεισος για κλέφτες!